Przed 60 laty, w 1954 roku, pierwsi polscy fachowcy z dziedziny drukarstwa uzyskali stopień inżyniera w zakresie technologii przemysłu poligraficznego w Katedrze Fototechniki Politechniki Wrocławskiej.
Polskie drukarstwo, które zostało zniszczone w czasie II wojny światowej przez okupantów oraz nacjonalizację, a jego personel zawodowy i kierowniczy zdziesiątkowany, zaczęło się przekształcać w latach 50. XX w. z rzemiosła w przemysł poligraficzny.
Aby sprostać po wojnie zapotrzebowaniu na produkty poligraficzne, potrzebne były zakłady, urządzenia oraz przede wszystkim fachowcy drukarze-poligrafowie. W początkach lat 50. ubiegłego wieku zaczęto odbudowywać drukarnie; powstawały duże i nowoczesne, jak na owe czasy, zakłady poligraficzne, m.in. Zakłady Graficzne „Dom Słowa Polskiego”, Drukarnia im. Rewolucji Październikowej, Wojskowe Zakłady Graficzne w Warszawie.
Postęp w zakresie techniki i technologii zmuszał do kształcenia i dokształcania fachowców produkcyjnych oraz tworzenia kierowniczej kadry techniczno-technologicznej. Byli nieliczni fachowcy ze średnim wykształceniem poligraficznym, brak było jednak poligrafów z wyższym wykształceniem.
Należy zaznaczyć, że do pierwszych profesjonalistów z wyższym wykształceniem poligraficznym, którzy przeżyli wojnę, należy zaliczyć: Józefa Bestera, który w latach 1929-1934 studiował na uczelniach Pragi i Wiednia; Ludwika Lewandowskiego, który już w 1919 r. wyjechał do Niemiec na studia w zakresie poligrafii i budowy maszyn oraz Władysława Tacikowskiego, który w 1920 r. rozpoczął studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej, następnie przerwał je w 1924 r. i rozpoczął pracę w Drukarni Arcta w Warszawie, skąd wyjechał do Paryża, gdzie w 1927 r. ukończył Ecole Municipal Estienne Arts et Industrie du Livre. Byli oni mocno związani z poligrafią i zawodowym szkolnictwem poligraficznym, a Ludwik Lewandowski był obecny w dniu 29. V. 1967 r. przy narodzinach Oddziału Poligraficznego Wydziału Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej.
Aby wspomnianym brakom zaradzić, jednostka nadrzędna dla poligrafii powołana na początku lat 50. XX w. jako Centralny Urząd Wydawnictw, Przemysłu Graficznego i Księgarstwa (CUWPGiK) podjęła działania mające na celu utworzenie poligraficznego stowarzyszenia technicznego w ramach Naczelnej Organizacji Technicznej oraz szukanie możliwości kształcenia poligrafów na wyższych uczelniach.
Utworzenie w NOT samodzielnej organizacji „Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Poligrafów” było niemożliwe ze względu na przewidywaną małą liczbę przyszłych członków i brak większej ilości poligrafów z wykształceniem inżynierskim. Zdecydowano zatem utworzyć Sekcję Poligrafów przy jednym ze stowarzyszeń istniejących przy NOT. Powołano Komisję Organizacyjną, w skład której weszli: Jan Dorociński, Wiktor Kubar, Wacław Mosiężny i Adam Wysocki.
Ogólnokrajowy Zjazd Organizacyjny odbył się 17 kwietnia 1952 r. w Domu Technika w Warszawie. Wzięli w nim udział delegaci z 19 ośrodków poligraficznych. Powstała przy Stowarzyszeniu Inżynierów i Techników Mechaników Polskich (SIMP) Sekcja Poligrafów wniosła bardzo duży wkład w organizację wyższego szkolenia poligraficznego, w poszukiwanie kandydatów i wykładowców, tworzenie literatury szkoleniowej w postaci skryptów, a także odpowiednich uczelni.
Czołowym osiągnięciem było zorganizowanie kursów na stopień inżyniera poligrafa (6-miesięcznego z oderwaniem od pracy i zaocznego 1,5-rocznego). Uczestnikami byli przede wszystkim pracownicy organizującego się przemysłu poligraficznego pełniący funkcje kierownicze. Kursy, których pierwszym kierownikiem był Jan Dorociński, odbywały się w Warszawie. Wykładowcami byli specjaliści Politechniki Warszawskiej oraz doświadczeni fachowcy z różnych dziedzin poligrafii, członkowie Oddziału Warszawskiego Sekcji Poligrafów SIMP.
Opracowano i wydano – przy pomocy CUWPGiK oraz Państwowego Wydawnictwa Technicznego i Wydawnictwa Przemysłu Lekkiego – w formie skryptów 10 pozycji z zakresu technologii i techniki poligraficznej, jako pomoc do egzaminów. Ukazały się one w latach 1953-1954, a ich autorami byli m.in.: Jan Dorociński, Czesław Gruszczyński, Adam Jeger, Henryk Piekarniak, Czesław Rudziński.
Jeśli chodzi o uczelnię pokrewną poligrafii, wybór padł na Katedrę Fototechniki Politechniki Wrocławskiej, gdzie pod przewodnictwem prof. dr. Witolda Romera zespół profesorów opracował program nauki i gdzie odbywały się egzaminy. Warunkiem dopuszczenia do wykładów było napisanie pracy i jej pozytywna ocena przez Komisję Weryfikacyjną złożoną z inżynierów wyznaczonych przez Zarząd Główny SIMP.
Po skończonym kursie odbywały się egzaminy. W skład Komisji Egzaminacyjnej wchodziło 3 profesorów Politechniki Wrocławskiej (chemik, fizyk i mechanik). Komisji przewodniczył prof. dr Witold Romer, kierownik Katedry Fototechniki. Asystentami podczas egzaminów byli w zakresie poligrafii – inż. Ludwik Lewandowski, a w zakresie ekonomii – dr. ekon. Adam Wysocki.
I tak w 1954 roku pierwszych 30 pracowników polskiej poligrafii po pozytywnie zdanych egzaminach uzyskało stopień inżyniera poligrafa w zakresie technologii przemysłu poligraficznego. Byli to: Apfelbaum Izydor, Barszcz Jan, Billip Kazimierz, Brodecki Apolinary, Dorociński Jan, Filip Marian, Henig Franciszek, Jeger Adam, Kacperski Stanisław, Kluzek Antoni, Konopik Edward, Krasowski Włodzimierz, Kwintkiewicz Marian, Lasota Michał, Laufer Michał, Małecki Aleksander, Mosiężny Wacław, Narkiewicz Henryk, Rudziński Czesław, Smoleński Leon Józef, Stelmaszek Jan Stefan, Staszel Jan, Tacikowski Władysław, Turski Tadeusz, Urbański Jan, Wilmański Stefan, Wolański Kazimierz, Wołek Władysław, Wołkowski Stanisław, Zimny Jan.
Ogółem w latach 1954-1957 pierwszych 86 pracowników polskiej poligrafii otrzymało dyplom inżyniera poligrafa w Katedrze Fototechniki Politechniki Wrocławskiej.
Kierownictwo przemysłu poligraficznego z Sekcją Poligrafów SIMP wraz z odpowiednimi instytucjami czyniło ciągłe starania dotyczące szkolenia inżynierów poligrafów w kraju oraz za granicą i utworzenia kierunku poligraficznego przy wyższej uczelni.
Politechnika Warszawska na wniosek CUWPGiK wyraziła zgodę, aby część zainteresowanych studentów Wydziału Chemii miała w ostatnim roku studiów wykłady z zakresu technologii poligraficznej. Sekcja Poligrafów SIMP służyła pomocą Wydziałowi Chemii PW. Wykładowcami byli inż. Ludwik Lewandowski – ówczesny przewodniczący Zarządu Głównego SP SIMP i inż. Czesław Rudziński. Dzięki temu w latach 1958 i 1959 polską poligrafię zasiliło 40 absolwentów Wydziału Chemii Politechniki Warszawskiej, którzy uzyskali tytuł magistra inżyniera chemika ze specjalnością poligraficzną.
Już na początku lat 50. Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego i Techniki uwzględniło przy wysyłaniu na studia zagraniczne również kierunek poligraficzny. Najpierw zaczęto wysyłać kandydatów na studia poligraficzne do Moskwy. I tak szeregi kadry inżynieryjno-technicznej dla przemysłu poligraficznego i Sekcji Poligrafów SIMP zasilili od 1957 r. pierwsi absolwenci Moskiewskiego Instytutu Poligraficznego, który do 1984 r. ukończyło 130 osób.
Trochę później, bo dopiero pod koniec lat 50., MSWiT zaczęło wysyłać na studia poligraficzne do Lipska. Wysyłani byli zazwyczaj pracujący już w poligrafii lub z nią związani, po maturze albo Technikum Poligraficznym. Pierwsi absolwenci Inżynierskiej Szkoły Poligraficznej w Lipsku rozpoczęli pracę w warszawskich drukarniach jako inżynierowie poligrafowie w 1962 r. Do roku 1986 Inżynierską Szkołę Poligraficzną w Lipsku ukończyło 137 osób.
W omawianym okresie studia w zakresie poligrafii w Katedrze Fototechniki Politechniki Wrocławskiej, na Wydziale Chemii Politechniki Warszawskiej, w Moskiewskim Instytucie Poligraficznym i Inżynierskiej Szkole Poligraficznej w Lipsku ukończyły łącznie 392 osoby.
Dzięki wspólnym staraniom Ministerstwa Kultury i Sztuki i gestorów przemysłu poligraficznego zaistniała możliwość kształcenia kadry przy jednym z istniejących wydziałów Politechniki Warszawskiej. Na konferencji w dniu 29.05.1967 r. z udziałem m.in. rektora PW prof. dr. Dionizego Smoleńskiego, prorektora prof. Tadeusza Puffa i dziekana Wydziału Geodezji i Kartografii prof. dr. Czesława Kameli oraz dyrektora Departamentu Techniki Poligraficznej w MKiS inż. Ludwika Lewandowskiego, wieloletniego przewodniczącego i wiceprzewodniczącego ZG Sekcji Poligrafów SIMP, postanowiono powołać Oddział Poligrafii przy Wydziale Geodezji i Kartografii PW, a jego organizację i kierownictwo powierzono prof. Felicjanowi Piątkowskiemu. Na podstawie programów nauczania wyższych szkół poligraficznych w Moskwie, Lipsku, Lozannie, Stuttgarcie i Londynie opracowano plany i programy studiów wieczorowych oraz stacjonarnych inżynierskich i magisterskich.
Oddział Poligrafii przy WGiK PW został przekształcony w 1970 r. w Instytut Poligrafii PW, a jego dyrektorem został prof. Felicjan Piątkowski. Począwszy od roku 1972 do 2012, w różnych stadiach rozwoju uczelni, dyplomy w zakresie poligrafii uzyskało 1899 absolwentów.
Społeczność poligraficzna to oczywiście nie tylko technicy i inżynierowie poligrafowie, ale – podobnie jak w innych gałęziach przemysłu – także fachowcy z innych dziedzin, przede wszystkim chemicy oraz mechanicy i inni, którzy czują się poligrafami.
W latach 60. XX w. na studia zagraniczne zaczęto wysyłać do Karl-Marx-Stadt, obecnie Chemnitz, gdzie w 1953 r. utworzono Wyższą Uczelnię Budowy Maszyn i Technologii Tekstylnej i Papierniczej z wydziałami: Konstrukcji Obrabiarek, Maszyn Tekstylnych, Maszyn dla Poligrafii i Obróbki Papieru. Uczelnia ta w 1963 r. uzyskała status Wyższej Szkoły Technicznej, a w 1986 r. status Uniwersytetu Technicznego. Studia związane z budową maszyn poligraficznych w latach 1968-1985 ukończyło tam 27 osób.
W Politechnice Łódzkiej początki nauczania poligrafii datują się od podjęcia przez Kazimierza Stępniewskiego pracy w Instytucie Papiernictwa i Maszyn Papierniczych; jest on uważany za pioniera kształcenia w tym kierunku w Łodzi. W 1976 r. w programie nauczania utworzono przedmiot „Maszyny i urządzenia przemysłu papierniczego i poligraficznego”. Kolejnym krokiem było uruchomienie w 1978 r. 3 specjalizacji, a na początku lat 80. powstały 4 kierunki dyplomowania. Po kolejnych zmianach Politechnika Łódzka uruchomiła w 1998 r. kierunek studiów Papiernictwo i Poligrafia na Wydziale Mechanicznym, a od 2001 r. także na Wydziale Chemicznym. W 2008 r. powstał samodzielny Instytut Papiernictwa i Poligrafii.
Dyplomy Politechniki Łódzkiej z dziedziny technologii i budowy maszyn poligrficznych na różnych wydziałach: Mechanicznym, Chemicznym, Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska oraz w Instytucie Papiernictwa i Poligrafii w latach 1974- 2013 otrzymało 600 osób.
Tak więc po wojnie w ciągu prawie 60 lat dyplomy w zakresie poligrafii uzyskało ponad 2500 osób. Stanowi to dużą siłę w rozwijaniu, unowocześnianiu i odkrywaniu nowych kierunków rozwoju poligrafii i dziedzin z nią związanych.
Ważne w zakresie podnoszenia kwalifikacji w XXI w. i w aspekcie naszego członkostwa w Unii Europejskiej jest dla inżynierów poligrafów uzyskanie tytułu zawodowego Inżyniera Europejskiego – EUR ING. Jest on nadawany przez FEANI – Europejską Federację Narodowych Stowarzyszeń Inżynierów. Mogą go uzyskiwać absolwenci wyższych uczelni posiadający dyplom ukończenia, odpowiedni staż pracy zawodowej oraz będący członkami jednego ze stowarzyszeń naukowo-technicznych zrzeszonych w FSNT NOT, a więc także członkowie Sekcji Poligrafów SIMP.
Od 2013 roku istnieje też w Polsce możliwość uzyskiwania Karty Zawodowej Inżyniera. Federacja NOT podpisała stosowne umowy z FEANI, na podstawie których polscy inżynierowie mogą uzyskać powyższy dokument.
