Ostatnio w Polsce pojawiły się mylne informacje o istnieniu farb offsetowych przeznaczonych do bezpośredniego kontaktu z żywnością. Ponieważ takie farby niestety jeszcze nie istnieją, stąd idea poruszenia tego tematu raz jeszcze. Farby offsetowe można bowiem stosować wyłącznie do zadruku zewnętrznej strony tego typu opakowania.
Ponieważ jesteśmy członkami Unii Europejskiej, to podlegamy również jej standaryzacji. Przeciętny obywatel waży w związku z tym 60 kg i zjada codziennie ok. 1 kg żywności (wiemy, że niektórzy więcej…). Większość kupowanych przez nas środków spożywczych znajduje się w opakowaniach zadrukowanych farbami offsetowymi.
Nadruk na opakowaniach jest konieczny, ponieważ stanowi nośnik wielu niezbędnych informacji oraz reklamy wizualnej. Funkcją zasadniczą gotowego opakowania jest jednak ochrona znajdującego się w nim produktu przed uszkodzeniami i zanieczyszczeniami obcymi substancjami.
Zdarza się jednak, że opakowanie może samo w sobie stanowić zagrożenie dla zapakowanego środka spożywczego, jeśli wykonane jest z niewłaściwych materiałów.
Skupiając się na temacie farb offsetowych – zastosowanie do zadruku niewłaściwej farby może spowodować przenikanie jej składników z zewnętrznej powierzchni druku do wnętrza opakowania i samego środka spożywczego. W rezultacie może to powodować zmianę smaku, zapachu lub też zanieczyszczenie i skażenie produktu, zagrażając tym samym zdrowiu konsumentów. Zjawisko to określa się mianem migracji, a dochodzi do niego już w trakcie produkcji opakowań.
Właściwie wykonane opakowanie powinno zapobiegać przedostawaniu się do jego środka jakichkolwiek niepożądanych substancji.
Do migracji podczas produkcji opakowań dochodzi głównie wskutek odciągania w stosie. Szczególnie niebezpieczne jest tzw. odciąganie niewidzialne, podczas którego na odwrotną stronę arkusza, która później będzie miała bezpośredni kontakt z produktem, przechodzą nie substancje barwiące, które są widoczne, ale np. rozpuszczalniki niskocząsteczkowe, które nie zabarwiają podłoża.
Produkt można chronić skutecznie przed szkodliwymi czynnikami przez wykluczenie możliwości powstawania niekorzystnych zmian jakościowych i zdrowotnych produktów. W tym celu albo należy wybrać odpowiednio bezpieczną konstrukcję opakowań, albo stosować do ich wykonania specjalnie dobrane surowce, w tym farby, niepowodujące migracji.
Zasadniczo rozróżniamy dwa rodzaje opakowań:
n bezpośrednie, których niezadrukowana strona podłoża ma bezpośredni kontakt z zapakowanym produktem;
n pośrednie, które nie pozostają w takim kontakcie, a od produktu oddzielone są dodatkowym materiałem, stanowiącym rodzaj bariery dla czynników zewnętrznych. Całkowitą izolację produktu zapewniają takie materiały jak szkło i metal lub też warstwy odpowiednich folii, dobranych wg określonych definicji. Papier, karton, folie aluminiowe cieńsze niż 8 µm nie spełniają takiej funkcji. Również folie PP, PE, OPP stanowią dobrą barierę zaledwie dla wilgotności, a nie np. dla olejów mineralnych zawartych w farbie.
W ostatnich czasach zauważa się wzrost ilości opakowań bezpośrednich, ze względu na możliwość redukcji kosztów ich wytwarzania. Tym bardziej temat doboru właściwych farb staje się aktualny.
Do drukowania opakowań środków spożywczych najbezpieczniej jest stosować farby o niskiej migracji. Różnią się one od konwencjonalnych tym, że zawierają wyłącznie substancje o minimalnym potencjale migracji i dobrane zgodnie z listą substancji wykluczonych z produkcji lub dopuszczone do bezpośredniego kontaktu z żywnością.
Jak wiadomo, farba offsetowa składa się z pigmentów (10-20 proc.), spoiw, czyli różnych żywic i rozpuszczalników (70-85 proc.) oraz środków pomocniczych (5-10 proc.).
Obostrzenia w zakresie doboru substancji dotyczą absolutnie wszystkich surowców stosowanych w trakcie produkcji.
Największą różnicę w budowie farb stanowi specyfika specjalnie dobranego rozpuszczalnika w postaci estru kwasu tłuszczowego o dużej masie molowej, którego rozgałęzione cząsteczki nie są w stanie migrować przez pory w powierzchni np. kartonu.
Produkcja farb do drukowania opakowań środków spożywczych musi odbywać się zgodnie z zasadami tzw. dobrej praktyki produkcji GMP (Good Manufacturing Practices).
GMP określa dokładnie warunki dotyczące doboru surowców i możliwości wstecznego śledzenia ich źródła pochodzenia, kontroli produktów, kontroli jakości, recepturowania farb, przebiegu procesu produkcji, zgodności z prawodawstwem, właściwego oznaczania, pakowania i magazynowania. Wszystkie zalecane procedury są podstawą bezpiecznej produkcji farb.
Jeśli dostawca nie stosuje zasad GMP, a oferuje tego typu farby, nie ma 100 proc. gwarancji ich bezpieczeństwa.
Idąc jeszcze dalej, produkcja tego typu farb powinna się odbywać w osobnych miejscach produkcyjnych, aby zapobiec możliwości zanieczyszczenia jej składników przez np. farby konwencjonalne lub inne substancje chemiczne. Takie procedury w połączeniu z zaostrzonym GMP stosuje w Europie tylko jeden producent farb – Michael Huber.
Gotowe farby posiadają Certyfikat Zgodności będący podstawą dopuszczenia tych produktów zgodnie ze wszystkimi obowiązującymi przepisami prawnymi i zaleceniami do produkcji bezpiecznych dla konsumenta opakowań na środki spożywcze. Certyfikat ten, w obliczu odpowiedzialności spadającej na podmiot wprowadzający dany produkt do obrotu i producenta opakowań za jego bezpieczeństwo, czystość i zgodność z obowiązującymi przepisami, jest właściwie niezbędnym elementem całej „układanki” i możliwości dokładnego śledzenia przebiegu całego procesu produkcji.
