Od redakcji: Autorami artykułu sš dwaj ukraińscy profesorowie z wyższych uczelni w Kijowie i we Lwowie. Warto przy okazji zaznaczyć, iż polscy doktorzy Đ nie majšc w kraju warunków Đ przeprowadzajš habilitację w uczelniach ukraińskich. Jak dotychczas, my posiadamy tylko jednego profesora, Herberta Czichona z Instytutu Poligrafii Politechniki Warszawskiej.
Obydwaj profesorowie gocili już wczeniej na łamach Poligrafiki.
Prognozami rozwoju społeczeństwa, nauki i techniki zajmowali się filozofowie, uczeni futurolodzy, działacze religijni, pisarze science fiction, a także niekiedy awanturnicy.
Prognozy Stanisława Lema, Julesa VerneŐa, Raya BradburyŐego, Arthura C. ClarkeŐa i innych futurologów w wielu dziedzinach już się spełniły, a niespełnione przewidywania sš kwestiš przyszłoci.
Alvin E. Toffler, T. Kuun, D. Forrester, M. Kajku i inni formułujš koncepcje rozwoju wiedzy ludzkoci jako cykl periodycznych rewolucji naukowych, jako zmiany pierwotnych schematów konceptualnych, sposobów stawiania zadań i metod badawczych, które dominujš w nauce w okrelonej epoce historycznej. Taka intelektualna rewolucja ma miejsce obecnie na przełomie tysišcleci, podczas gdy w ubiegłym wieku odbywały się rewolucje komputerowe (informatyczne), biomolekularne i kwantowe, które majš społeczne uwarunkowania w koncepcjach naukowych oraz w życiu społeczeństwa w minionym wieku.
Jasne jest, że ludzkoć stoi na progu jeszcze jednej rewolucji. Włanie teraz wiedza podwaja się co każde 10 lat, a w poprzednim dziesięcioleciu miało miejsce więcej odkryć naukowych niż w dotychczasowej historii ludzkoci. Moc komputera podwaja się co pół roku, iloć informacji w Internecie co roku. Iloć odkrytych połšczeń DNA, które już potrafimy analizować, podwaja się co dwa lata [3].
Każdego dnia rodki masowego przekazu oznajmiajš o nowych osišgnięciach w dziedzinie informatyki, biotechnologii, badań kosmosu, tele- i innych rodzajach komunikacji.
Herbert Marshall McLuhan badał powstawanie i rozwój otoczenia informatycznego, jego wpływ na aspekty życia. Przewidział on globalny niedobór technologii komputerowych przybierajšcych okrelonš autonomię, która będzie dyktowała ludziom warunki istnienia, posługujšc się logikš z siłš większš od siły oddziaływania ksišżki [5].
McLuhan przewidział konflikt pomiędzy elektronicznš galaktykš a galaktykš Gutenberga, prognozował zwycięstwo przekazu elektronicznego nad słowem drukowanym już w końcu zeszłego wieku. Jednakże, jak widać, na poczštku XXI wieku drukowanie ksišżek przybiera nowš formę współistniejšc z cyfrowymi metodami przetwarzania informacji, jednoczenie dopełniajšc je i wzbogacajšc.
Czego oczekujš wydawnictwa i poligrafia w XXI wieku? Jakie sš ich perspektywy rozwoju? W jakim kierunku zwrócš się nowe rozwišzania i wynalazki w tych dziedzinach?
Poprzez studiowanie etapów rozwoju procesów drukowania ksišżek w ubiegłym wieku oraz poprzez analizę różnych innych procesów takich jak: stosowanie różnych rodzajów energii, rodków gromadzenia, przechowywania i przesyłania informacji, ogólnego rozwoju techniki i technologii, pojawiania się nowych i ulepszania już istniejšcych materiałów [1-5, 6-24] można spróbować okrelić perspektywiczny rozwój poligrafii i technik wydawniczych.
Poczynajšc od prehistorii człowiek zawsze próbował rozszerzać swoje intelektualne i fizyczne możliwoci, opracowujšc i rozwijajšc różnorodne metody zwiększania swoich predyspozycji.
Odzież i żywnoć sš rodkami zabezpieczajšcymi ludzkie ciało, w celu przyspieszenia przemieszczania się powstały sieci transportowe, w celu zwiększenia skutecznoci zębów i pięci wynaleziono broń, w dziedzinie informacji w celu zwiększenia możliwoci intelektu powstały: znany wszystkim alfabet, pismo, ksišżka, druk, radio, telefon, komputer, Internet itp. Wynalazki w strefie informacyjnej, szczególnie zwišzane z rozwojem społeczeństwa industrialnego, spowodowały przekształcenie tego społeczeństwa w industrialno-informatyczne. Na podstawie znanych klasyfikacji, a szczególnie analizujšc podejcie energetyczne niezbędne do rozwoju poligrafii przedstawione w pracach O. M. Wieliczko [25, 26] dotyczšce rozwoju wydawnictw i poligrafii w XX wieku, można wysnuć poniższe tezy.
Na poczštku ubiegłego wieku istniała już dobrze rozwinięta baza przemysłowa, głównie mechaniczna, ciepłownicza, elektroenergetyczna. Do przekazywania informacji powszechnie wykorzystywano sygnały elektryczne, magnetyczne, falowe i wietlne. Do drukowania ksišżek stosowano przede wszystkim procesy fotomechaniczne, litografię, typografię i siłę ludzkš.
W rozwiniętym społeczeństwie industrialnym występowały także inne rodki techniczne takie jak: energia atomowa, silniki odrzutowe, satelity Ziemi i innych planet. Pojawiły się także nowe noniki informacji Đ sygnały elektronowe, zapis wideo oraz technologie cyfrowe. W drukowaniu ksišżek wysokš pozycję wywalczyły sobie rotograwiura i offset arkuszowy z nawilżaniem: procesy technologiczne automatyzowane i skomputeryzowane.
W rozwijajšcym się na poczštku XXI wieku społeczeństwie industrialno-informatycznym w przemyle poligraficzno-wydawniczym ważnš pozycję zajmujš technologie cyfrowe i cyfrowe techniki drukowania.
W kolejnej częci niniejszego opracowania dokonamy oceny i analizy rozwoju technologii analogowych i cyfrowych. Tego typu analiza jest niezbędna dla dalszych prognoz.
Już na poczštku naszego wieku informacja stała się podstawš postępu, a najważniejszymi problemami z niš zwišzanymi stały się: utrwalanie, prezentacja, zabezpieczenie oraz przekazywanie jej w czasie i przestrzeni.
W przeszłoci najwygodniejszym i najefektywniejszym sposobem przekazywania informacji na odległoć było wykorzystanie sygnałów elektrycznych. Na tego rodzaju sygnałach bazujš obecnie telefon, telegraf, łšcznoć radiowa i Internet.
Przy przekazie informacji za pomocš sygnałów elektrycznych wykorzystywany jest sposób, w którym wielkoć fizyczna będšca nonikiem informacji jest zamieniana na sygnał elektryczny Đ napięcie (pršd) i natężenie. Na przykład w telewizji jaskrawoć (wyrazistoć) jest proporcjonalna do natężenia pola fali elektromagnetycznej.
Podczas procesów technologicznych obraz graficzny jest przedstawiany poprzez gęstoć optycznš farby na odbitce, zależnš od nacisków występujšcych podczas kontaktu w strefie drukowania. Ten sposób przedstawienia i wytworzenia informacji nazywany jest analogowym, dlatego że razem z przekazanš wielkociš obecna jest druga wielkoć proporcjonalna do pierwszej, która podlega zmianom na takich samych prawach jak pierwsza. Znaczy to, że wielkoć fizyczna odpowiada drugiej wielkoci fizycznej.
Oryginał analogowy przetwarzany jest w materiał fotograficzny i w formę drukowš w procesie reprodukcji.
Informacje zawarte w parametrach naturalnego obiektu, przedstawionego w oryginale wykonanym przez grafika czy w fotografii korespondenta, można przekazać także za pomocš zapisu cyfrowego. Tego rodzaju sposób przekazywania informacji nazywany jest cyfrowym. Dowolny parametr fizyczny może być przedstawiony w sposób cyfrowy.
W celu przejcia od procesu analogowego do cyfrowego należy wykonać szereg niezbędnych operacji:
Ľ podzielić cały zakres pomiarowy na równe odcinki,
Ľ wybrać podstawowe punkty pomiarów w celu dokładnego wyznaczenia parametrów,
Ľ wszystkie parametry okrelić z niezbędnš dokładnociš i zaokršglić do niektórych poziomów dyskretnych,
Ľ uzyskane wyniki (liczbowe) należy przedstawić w formie okrelonych znaków symbolicznych (kodów).
Ostatnia operacja, którš jest przedstawienie zbiorów liczb przy użyciu umownych symboli (kodów) nazywana jest kodowaniem.
Metody kodowania były znane także wczeniej. Alfabet, cyfry, pismo, druk oraz każdy inny umowny sygnał jest swoistym kodem. Jednakże cyfrowy sposób kodowania został nowym wzorcem rozwoju informatyki i techniki.
Technologiami cyfrowymi nazywa się sposób odtworzenia informacji w systemach komputerowych. Jednakże samego terminu ădrukowanie cyfroweÓ nie należy stawiać na równi z takimi terminami jak: typografia, wklęsłodruk, sitodruk, offset arkuszowy, a także z drukowaniem elektrofotograficznym, tamponowym i innym.
Drugim znaczeniem słowa ădigitalÓ jest ăkodowanieÓ, które opisuje nie rodki przeniesienia obrazu na zadrukowywany materiał, ale metodę kodowania oryginału (dowolnego jego parametru) w informację technologii cyfrowej. Dlatego też używanie terminu ăcyfrowaÓ w połšczeniu z takimi pojęciami jak forma drukowa, forma fotopolimerowa lub offsetowa, które to okrelenia sš często spotykane w fachowej literaturze naukowo-technicznej, w większoci przypadków jest nielogiczne i niedokładne.
Gwałtowny rozwój drukowania cyfrowego stanowi bezsporny fakt. Do grupy cyfrowych maszyn drukujšcych lub maszyn wykorzystujšcych częciowo technologię cyfrowš (DI) należš wszystkie rodzaje maszyn, w których obraz oryginału jest przetwarzany na drodze cyfrowej (kodowania) za pomocš takiego lub innego urzšdzenia komputerowego. W tych maszynach przed właciwym drukowaniem musi być koniecznie wykorzystane urzšdzenie dekodujšce, które przekłada informację cyfrowš na analogowš w obraz formy drukowej dla klasycznej lub dowolnej techniki drukowania.
Bazujšc na przedstawionych dotychczas założeniach nie można prognozować szerokich perspektyw rozwoju cyfrowych metod drukowania, które nie sš samoistnymi systemami przetwarzania informacji, a tylko poprawiajš pewne etapy klasycznej technologii.
Wydajnoć oprzyrzšdowania technologicznego w klasycznych technologiach okrelana jest szybkociš najwolniejszej operacji w ogólnym technologicznym cišgu workflow. Gdy procesy zarzšdzania przyjmš nowy jakociowo poziom, problemy ăwšskich gardełÓ w systemach przetwarzania informacji stanš się mniej odczuwalne i w całym obszarze wydawniczo-poligraficznym nastšpiš fundamentalne zmiany. Powstanš nowe poziomy pracy redakcji, wydawnictwa i poligrafii na bazie techniki komputerowej. W końcu będzie możliwa praca ăprzez dotykÓ i ăgłosowoÓ, która kompleksowo wypełni zadania redakcyjne, wydawnicze, drukarskie, możliwe nawet, że i zadania produkcyjne. System ăczłowiek Đ komputer Đ maszynaÓ przyjmie nowe rozwišzania i przedstawi nowe możliwoci inteligentnego zarzšdzania procesami technologicznymi.
W najbliższym czasie można przewidywać:
Ľ wzrost wydajnoci maszyn drukujšcych spowodowany: digitalizacjš i automatyzacjš poszczególnych operacji, zwiększeniem formatów, wprowadzeniem hybrydowych technik drukowania i uszlachetniania, zwiększeniem barwnoci (liczby zespołów drukujšcych), skróceniem cykli przygotowawczych, wzrostem szybkoci drukowania przy jednoczesnym zmniejszeniu obsługi, udoskonaleniem poszczególnych mechanizmów i częci;
Ľ rozwój nowych technologii drukowania komercyjnej produkcji przez zastosowanie technologii hybrydowych;
Ľ rozwój technologii preprintu zgodnie z zasadami: computer-to-...(-plate,-press, -print, -screen), CD-ROM, Internet, elektronowe wydanie itp.;
Ľ rozwój lokalnych i globalnych sieci komputerowych;
Ľ rozprzestrzenianie normalnych, statystycznych i dynamicznych systemów zarzšdzania workflow;
Ľ opracowanie nowych i ulepszenie obecnie stosowanych materiałów Đ noników informacji i materiałów służšcych do wytwarzania form drukowych;
Ľ opracowanie skutecznych systemów ădrukowania na żšdanieÓ z Internetu i poprzez łšcznoć satelitarnš [6-26].
Niektóre z prognoz wymagajš wyjanienia. Zwiększenie formatów maszyn drukujšcych zostało potwierdzone przez eksponaty wystawiane na targach drupa 2004. Demonstrowano tam maszyny i urzšdzenia drukujšce o niespotykanych wczeniej formatach dla technik: natryskowej (ink-jet), sitodrukowej, offsetowej arkuszowej oraz wklęsłodrukowej. Jednakże nie należy przypuszczać, że ta tendencja może obowišzywać także w przyszłoci. Należy przewidywać bardziej realistycznie perspektywy rozwoju urzšdzeń rednich i małych formatów, które zapewniajš wysokš skutecznoć w rozpowszechnianiu informacji ăna żšdanieÓ[6-26].
Oprócz kiosków drukujšcych gazety na miejscu z dowolnego centrum informatycznego wiata, w najbliższym czasie należy przewidywać opracowanie komputera z unikatowym monitorem podobnym do zadrukowanej kartki papieru, z możliwociš odtwarzania przestrzennej i zmiennej informacji, tak jak ma to miejsce na zwykłym ekranie telewizyjnym. Rozmiary takiego komputera pozwolš go nosić w plastikowej reklamówce. Możliwoci jego pamięci mogš być ograniczone, bo będzie go można podłšczyć do Internetu.
Wnioski
1. Drukowanie ksišżek jako gałš przemysłu informacyjnego (gazety, czasopisma, ksišżki, reklama) i produkcji użytkowej (dokumenty, rachunki, opakowania, różne inne druki przemysłowe) ma niezmiennie dużš perspektywę rozwoju w XXI wieku.
2. W udoskonaleniu produkcji wydawniczo-poligraficznej głównš rolę będš odgrywały różne rodzaje i sposoby wykorzystania energii, a także sposoby i rodki kodowania i dekodowania informacji oraz istnienie wysokojakociowych noników odtwarzania informacji. Dla postępujšcego rozwoju drukowania ksišżek w XXI wieku niezbędne sš: rozwój i opracowanie nowych rodzajów energii i metod kodowania informacji oraz przystosowania ich do możliwoci zapisu informacji na dowolnym materiale zdolnym do jej przyjęcia i zmagazynowania na okrelony czas.
3. W prognozach wiek XXI jest wiekiem postępu technologii informatycznych Đ w tym i dalszego rozwoju klasycznych, specjalnych i nowych technologii drukowania (na bazie technologii cyfrowych, korzystajšcych z nowych rodzajów energii, rozwijajšcych się i niezależnych od metod kodowania) na ulepszonym papierze oraz nowych noników informacji, z wykorzystaniem materiałów majšcych przewidywalne właciwoci techniczne.
Oleg F. Rozum Đ profesor dr inż. Đ Nacjonalny Techniczny Uniwersytet Ukrainy ăKijowski Politechniczny InstytutÓ, Kijów
Eduard T. Łazarenko Đ profesor
dr hab. inż. Đ Ukraińska Akademia Drukarstwa, Lwów
Tłumaczył Stefan Jakucewicz
(literatura dostępna u tłumacza)
