Czytelnicy Poligrafiki wietnie wiedzš, czym jest druk, znajš jego technologię i koszty. Ale zapewne niezbyt często zastanawiamy się nad wpływem słowa drukowa-nego na naszš rzeczywistoć. Wiemy, że to, co wydruko-wane na papierze ma wartoć; zawsze można się powołać na treć, przedstawić jako dowód w sšdzie, zarchiwizo-wać, odszukać w bibliotece. Wiemy też, że media kształtujš wiat, ale często zapominamy, że ksišżki i gazety to włanie jedne z mediów Đ jedne z pierwszych.
Druk ukształtował naszš rzeczywistoć. Wielu filozofów, socjologów i kulturoznawców przyglšdało się relacjom spowodowanym wynalazkiem Gutenberga. Sš tacy, którzy twierdzš, że jest to wpływ cudowny, inni majš bardziej sceptyczne poglšdy.
Zrzšdzeniem opatrznoci druk wynaleziono
jako karę bożš za grzechy ludzi uczonych.
Martinus Scriblerus
Marshall McLuhan (1911-1980), pisarz i dziennikarz kanadyjski, badacz mediów, zajšł się wpływem wynalazku druku na wiadomoć współczesnego człowieka. Jego wizja jest dosyć pesymistyczna, można się z niš zgadzać lub polemizować, ale my, mistrzowie czarnej sztuki, powinnimy znać jego poglšdy na temat oddziaływania Galaktyki Gutenberga na społeczeństwa. Czas między XV a XX w. McLuhan okrelił jako epokę druku. W swojej ksišżce Galaktyka Gutenberga pokazuje, jak w historii cywilizacji człowiek tworzy narzędzia pozwalajšce mu coraz łatwiej funkcjonować w rodowisku i w jaki sposób je wykorzystuje. Do tych narzędzi należš m.in. rodki komunikowania, a wród nich szczególne znaczenie miały wynalazki alfabetu, a potem druku. Warto wiedzieć, że McLuhan, twórca pojęcia ăglobalnej wioskiÓ jest również autorem hasła ăMedium is the messageÓ Đ przekanik jest przekazem, a zatem nie tylko treć, ale i forma zadrukowanej strony jest już przekazem.
Epoka gwałtownych zmian społecznych następuje wówczas, gdy społeczeństwo znajduje się na pograniczu dwóch kultur i przeciwstawnych technik. Następuje wtedy proces przekładania jednej kultury na drugš, a w poczštkowym okresie Đ jednoczesnego ich współdziałania. W renesansie zaczęła się epoka mechaniczna i trwała pięć wieków Đ do poczštków XX w. Wiek XIV był granicš między poczštkiem nowej ery, rozpoczętej wynalazkiem czcionki ruchomej przez Gutenberga, szybkim rozwojem ksišżki i mechanizmów produkcji powtarzalnej, a końcem przekazu werbalnego i rękopisu. Było to przejcie od czasów indywidualizmu, arcydzieł, niepowtarzalnoci, do ilociowego pojmowania rzeczy, których zaletš była włanie powtarzalnoć, czyli jednolitoć. Druk czynił teksty szeroko dostępnymi i zapewnił im szybko siłę rozprzestrzeniania się. Okres oczekiwania na nowe dzieło drukowane był nieporównywalnie krótszy niż na efekt pracy skrybów w benedyktyńskich zakonach.
Poczštkowo przenikanie się tych epok było jednoaspektowe. Zaczšł się postęp techniczny, powstawały nowe technologie, ale stosunki międzyludzkie pozostawały niezmienione. W poczštkowym okresie, po wprowadzeniu techniki drukowania, wydawano dzieła napisane w redniowieczu. Następowało rozpowszechnianie myli dawnych. Bezporednim skutkiem zastosowania druku był powszechny dostęp do tekstów, które zaznały już sukcesu jako manuskrypty. Druk dokonał w ten sposób dzieła wzmocnienia i selekcji pism, które ukształtowały podstawy kultury i nauki w ówczesnych szkołach. Sporód pierwszych drukowanych ksišżek wybrano pierwotny kanon literatury obowišzkowej. Ten kanon aktualny jest do dnia dzisiejszego, bo wystarczy przypomnieć tematy pierwszych lekcji języka polskiego w szkole redniej (przypomnę, że było to Pismo w., Bogurodzica, pimiennictwo religijne i eposy rycerskie).
Największš popularnociš w epoce Gutenberga cieszyły się dzieła religijne, a wród nich Biblia, modlitewniki, brewiarze, pisma mistyczne i teksty powięcone kultowi więtych, zwłaszcza Marii. Wobec takiej liczby wydawnictw religijnych można stwierdzić, że jednym z pierwszych skutków druku było pomnożenie dzieł o powszechnej pobożnoci i pogłębienie uczuć religijnych ludzi drugiej połowy XV w. Było to zresztš podstawowe zadanie drukarstwa w jego poczštkach, obok drukowania traktatów scholastycznych i innych dzieł dla studentów i doktorów uniwersyteckich. Wielkim osišgnięciem nowego wynalazku było rozpowszechnienie Biblii. Jest to jeden z nielicznych przykładów dzieła poznanego dzięki drukowi przez wszystkie kręgi społeczeństwa, w przeciwieństwie do dzieł redniowiecznych i starożytnych, które zostały poznane tylko przez nieliczne grupy elitarne.
Z upływem czasu znacznie powiększyły się grupy odbiorców tekstów drukowanych. Ksišżka stała się tańsza i bardziej dostępna. Wyszła z klasztorów i uniwersytetów i zagociła w bogatych domach. Ponadto druk zaczšł wpływać na kształtowanie się rynku. Ksišżka była produktem, który zyskał dwie nieznane do tej pory cechy: była powtarzalna i cena egzemplarzy była taka sama. Od poczštku drukarze i księgarze pracowali dla zysku. Księgarze XV w. finansowali druk ksišżki, gdy mieli zapewnionš sprzedaż wystarczajšcej liczby egzemplarzy w okrelonym czasie. Ujednolicanie formy ksišżek odbywało się jednoczenie ze standaryzacjš ich treci. To zjawisko zaczęło oddziaływać na ludzi. Tak jak z dzisiejszš modš Đ wszędzie takš samš Đ te same poglšdy dostępne dla wielu.
Ksišżka drukowana szybko stała się wizualnš pomocš naukowš dostępnš wszystkim uczniom. Druk przyczynił się do lepszej znajomoci autorów antycznych i łaciny, a następnie do zwiększenia liczby podręczników jej gramatyki. W XV w. druki w językach potocznych, narodowych, stanowiły około 1/5 całej produkcji. Pod koniec tego wieku zaczęto drukować dzieła współczesne, głównie naukowe. Druk sprzyjał konsekwentnemu przestrzeganiu okrelonej pisowni i znaczenia słów. Miało to bardzo duże znaczenie praktyczne dla drukarza i czytelnika. Coraz bardziej ceniono precyzję tekstu. W tych warunkach dšżenie Mikołaja Reja do używania języka narodowego, w zwišzku z ryzykiem popełniania błędów w pracach pisanych po łacinie, staje się bardziej zrozumiałe. Młodzież poddawana działaniu nowej techniki uczyła się ujmować każdy problem i dowiadczenie w wizualnš formę porzšdku linearnego. Taki system powodował ujednolicenie i zjednoczenie ludzi w pracy. Pod wpływem słowa drukowanego następował pełniejszy rozwój siły roboczej oraz systemów pracy. Czcionka przyczyniła się do rozwoju dwóch przeciwstawnych tendencji: z jednej strony rozwoju państw narodowych i nacjonalizmu, a z drugiej rozwoju wiedzy, jej standaryzacji i ponadnarodowoci.
Druk wywarł bardzo silny wpływ na proces reformacji w Europie. Martin Luter (1483-1546) i Jan Kalwin (1509-1564) umieli w sposób doskonały posłużyć się nowym wynalazkiem, najpierw w ataku przeciw Rzymowi, a potem w rozpowszechnianiu nowych dogmatów. Została stworzona literatura informacyjna. Dzięki ulotkom i afiszom cała ludnoć Niemiec była informowana o działaniu Reformatorów. Tezy Lutra, publikowane w formie plakatów, rozprzestrzeniły się błyskawicznie dzięki temu, że były drukowane w języku narodowym. Sprzyjajšce rozkwitowi Reformacji drukarstwo odegrało zasadniczš rolę w formowaniu i ustalaniu języka. Nastšpiła językowa unifikacja doć dużych obszarów, ujednolicenie słownictwa, form gramatycznych i ortografii. Do spełnienia tej funkcji drukarstwo było dobrze przygotowane.
Wprowadzenie druku stało się pierwszym wprowadzeniem technologii mechanicznej. Działanie cišgłe zostało zastšpione przez działania czšstkowe. Sam druk składał się z wielu wczeniej stosowanych technik. Zastosowanie ruchomych czcionek wišzało się z istnieniem alfabetu. Na całokształt wynalazku druku składajš się czcionki metalowe, farby na spoiwie olejowym, papier, drzeworyt, bloki drewniane i techniki drukarskie. W najnowszym wydaniu Encyklopedii PWN o wynalazku Gutenberga czytamy: ăwynalazca druku ruchomymi czcionkami metalowymi i konstruktor maszynki do odlewania czcionekÓ. Co zatem wynalazł Gutenberg? Przede wszystkim połšczył w jeden proces wszystkie te wynalazki. cdn.
