Poniższe uwagi majš za zadanie przedstawienie kryteriów właciwego doboru papieru do drukowania okrelonego asortymentu produktów poligraficznych. O doborze papieru do wykonania konkretnego produktu poligraficznego decydujš zwykle wydawcy, drukarze lub sami klienci. Każda z wymienionych grup decydentów przy wyborze papieru do konkretnej publikacji kieruje się najczęciej własnymi subiektywnymi przyzwyczajeniami, które często nie majš wiele wspólnego z kryteriami technicznymi obecnie przyjętymi w Europie i na wiecie. Zakładajšc, że zastosowano poprawnie papier dla danej techniki drukowania Đ poniżej podane zalecenia będš miały praktyczne zastosowanie głównie do drukowania offsetowego.
W celu umożliwienia uogólnienia kryteriów doboru papieru dla techniki drukowania offsetowego należy przyjšć jako pewnik założenie, że współczenie produkowane papiery przeznaczone do drukowania zwojowego nie nadajš się po pocięciu na arkusze do zadrukowywania tš samš technikš oraz że papier przeznaczony do drukowania wklęsłego (rotograwiurowego) nie nadaje się do drukowania arkuszowego offsetowego. Tak się niestety składa, że papiery produkowane w wersji zwojowej i arkuszowej różniš się stabilnociš wymiarowš zarówno pod wpływem nawilżenia, jak i działania sił mechanicznych (głównie odkształceń pod wpływem nacišgu tamy). Powyższe stwierdzenie oznacza, że papiery przeznaczone do drukowania zwojowego sš pod tym względem mniej stabilne od ich odpowiedników do drukowania arkuszowego.
Współczenie doć rzadko się zdarza, że papier, który można stosować w postaci zwojowej do drukowania offsetowego heat-set, po pocięciu na arkusze daje możliwoć zadrukowywania technikš offsetu arkuszowego lub że papier przeznaczony do drukowania technikš zwojowego offsetu cold-set może być zastosowany w technologii heat-set. Powyżej zostały zasygnalizowane wyjštki od reguły, które niestety sš jej potwierdzeniem.
Przedstawione kryteria doboru papieru nie będš się odnosiły w sposób wišżšcy do drukowania cyfrowego tak przemysłowego, jak i biurowego. Tego typu technologie narzucajš zwykle specyficzne właciwoci stosowanych papierów.
Kryteria doboru papieru zostanš przedstawione w trzech głównych grupach wpływajšcych na:
Ľ jakoć (a w zasadzie wyższš jakoć) odbitki,
Ľ lepsze wykorzystanie nowych, coraz szybszych maszyn drukujšcych i wykończeniowych,
Ľ ăułatwienie życiaÓ końcowym użytkownikom poszczególnych produktów poligraficznych.
Wyższa jakoć odbitki
Na podwyższenie jakoci odbitki drukarskiej (druku) ma zwykle decydujšcy wpływ poziom takich parametrów jakociowych papieru jak: białoć, nieprzezroczystoć drukowa, gładkoć i zdolnoć odblasku powierzchni papieru.
Białoć papieru. Generalnie polscy drukarze i wydawcy gustujš w papierach o jak największej białoci i takie najchętniej by stosowali. Należy przypuszczać, że powyższe ăchciejstwoÓ jest zakorzenionš pozostałociš niezbyt odległych czasów, gdy mielimy do czynienia z talonowš dystrybucjš papieru. Wtedy to synonimem dobrego papieru był papier biały w odróżnieniu od żółtego, który traktowano jako gorszy. Utarło się przekonanie, że to, co białe (chodzi oczywicie o papier) jest bezdrzewne i dobre, a to, co żółte Đ to poledniejszej jakoci papier drzewny. Przekonanie to pokutuje do dzisiaj. Tymczasem można obecnie wyprodukować papiery zarówno bezdrzewne, jak i drzewne o bardzo wysokiej białoci. Jest tylko jeden szkopuł Đ to kosztuje, w dodatku niemało: w pewnym stosunkowo wysokim przedziale białoci jej podwyższenie o jeden procent może pocišgnšć za sobš aż kilkuprocentowy wzrost kosztów wyprodukowania papieru.
Można się oczywicie doszukiwać różnych powodów naszego upodobania do olniewajšcej białoci papieru, jednak niezależnie od przyczyn dla polskiego drukarza i edytora białe jest lepsze i kropka.
Zapomnielimy przy tym o rzeczy bardzo ważnej Đ nadmierna białoć, mimo iż poprawia estetykę druku, powoduje szybsze zmęczenie wzroku. Z tego włanie powodu producenci papierów, w tym także wysokojakociowych papierów powlekanych, nadajš swym papierom białoć o odcieniu lekko żółtawym (widmo remisji wiatła od papieru przesunięte w stronę czerwieni); taki odcień majš między innymi papiery arkuszowe o wysokiej gładkoci, trzykrotnie dwustronnie powlekane. My Đ podobnie zresztš jak Francuzi Đ wcišż wolimy kosztowne papiery białe o dużej jaskrawoci, tj. o odcieniu niebieskim (widmo remisji papieru przesunięte w kierunku fioletu). Tymczasem w niedalekiej przyszłoci, ze względu na bardzo duże zainteresowanie papierami białymi o odcieniu żółtawym, producenci papieru najprawdopodobniej zaprzestanš produkcji papierów o bieli z odcieniem niebieskim. Papiery o bieli z odcieniem żółtawym powinny być tańsze od papierów superbiałych.
Pochodnš naszego uwielbienia dla białych papierów sš fakty stosowania do drukowania jednodniowych reklamówek supermarketów papierów o wysokiej białoci i do tego bardzo często powlekanych, zarówno wysokojakociowych, jak i masowych. Jest to czysta rozrzutnoć. Przy takim postępowaniu bardzo często brakuje powlekanych papierów do drukowania kolorowych czasopism, gdyż zostały one zużyte na jednodniowe reklamówki, które powinny być drukowane na papierze gazetowym lub co najwyżej na ulepszonym papierze gazetowym. Stosowanie innych papierów w tym przypadku nie ma żadnego logicznego uzasadnienia technicznego ani też ekonomicznego.
Nieprzezroczystoć drukowa. Kolejny błšd popełniany przez polskiego drukarza i wydawcę to zupełna ignorancja dotyczšca nieprzezroczystoci drukowej stosowanych papierów. Z powodu niewiedzy wydawcy i drukarze oraz zlecajšcy wydrukowanie konkretnej pracy żšdajš papieru bezdrzewnego Đ zarówno powlekanego, jak i niepowlekanego Đ o jak najniższej gramaturze. Rezultat jest taki, że wydrukowany tekst lub ilustracja przewieca z jednej strony papieru na drugš.
Warto zapamiętać, że tekst wymaga minimum 90% nieprzezroczystoci, a w zasadzie powinna ona wynosić 92,5%; rysunek wielobarwny (rastrowany) należy drukować na papierze o nieprzezroczystoci 95%, aple za wymagajš nawet 97% nieprzezroczystoci.
Wartoć nieprzezroczystoci papieru zwišzana jest z jego gramaturš. Papiery bezdrzewne niepowlekane majš następujšcš nieprzezroczystoć drukowš: 30 g/m2 Đ 66%, 80 g/m2 Đ 91%, 120 g/m2 Đ 95%, 250 g/m2 Đ 100%. W przypadku papierów drzewnych niepowlekanych nieprzezroczystoć 95% osišgana jest już dla gramatury około 80 g/m2.
Nieco inaczej wyglšda sprawa z papierami powlekanymi. Wymóg 97% nieprzezroczystoci (aple) osišgajš powlekane papiery matowe drzewne o gramaturze około 100 g/m2, za drzewne powlekane z połyskiem o gramaturze około 115 g/m2. Analogiczne wartoci dla powlekanych papierów bezdrzewnych wynoszš: dla papierów matowych około 150 g/m2 i dla papierów z połyskiem około 200 g/m2.
Przedstawione dane pokazujš, dlaczego druki wykonane na papierze bezdrzewnym powlekanym z połyskiem o gramaturze 100 g/m2 sš złej jakoci Đ ich treć przewieca na drugš stronę, co przy druku dwustronnym znacznie obniża jego jakoć. Zamiast papieru bezdrzewnego należałoby zastosować papier powlekany drzewny o tej samej gramaturze lub papier bezdrzewny o znacznie wyższej gramaturze.
Nieprzezroczystoć papieru maleje ze wzrostem jego gęstoci pozornej (spadkiem wolumenu), białoci i gładkoci. Jest stosunkowo niewiele czynników, które wpływajš na podwyższenie nieprzezroczystoci drukowej, tym bardziej, że występujš cišgłe żšdania zwiększania białoci i gładkoci. Zaspokajanie tych żšdań prowadzi do obniżenia nieprzezroczystoci. Jednym ze rodków zaradczych jest stosowanie papierów objętociowych, tj. z wolumenem tak niepowlekanych, jak i powlekanych. Papiery z wolumenem majš znacznie wyższš nieprzezroczystoć od papierów bez wolumenu, ponieważ przy tej samej gramaturze sš znacznie grubsze. Ze wzrostem gruboci ronie nieprzezroczystoć.
Nieprzezroczystoć drukowa wzrasta dzięki dodatkowi barwnika do masy papierniczej. Papiery barwione majšce tę samš gramaturę co papiery białe majš znacznie wyższš nieprzezroczystoć drukowš.
Z powyższych rozważań wynika praktyczny wniosek, że aby zabezpieczyć się przed przewiecaniem druku przy drukowaniu na papierze o stosunkowo niskiej gramaturze (tj. mniejszej od 80 g/m2) należy stosować papiery drzewne, barwione lub objętociowe. Natomiast należy bardzo ostrożnie podchodzić do stosowania białych papierów bezdrzewnych o niskiej gramaturze.
Gładkoć papieru. Wpływa ona także na jakoć odbitki drukowej. W zwišzku z tym powierzchnia papieru jest wykańczana w taki sposób, aby w danej technice drukowania można było uzyskać dobrš jakociowo odbitkę. W przypadku drukowania offsetowego arkuszowego istnieje możliwoć zadrukowywania papierów o różnym stopniu wykończenia powierzchni Đ od matowych poprzez satynowane niepowlekane do powlekanych z połyskiem i powlekanych matowych. Z reguły przy zadrukowywaniu papierów o wyższej gładkoci można w przypadku drukowania offsetowego arkuszowego stosować rastry o wyższej liniaturze.
Zdolnoć odblasku powierzchni papieru. Papier tak powlekany, jak i niepowlekany może mieć powierzchnię o różnym stopniu połysku, np. matowš, z połyskiem lub półmatowš (satin, mat jedwabisty itp.). W przypadku papierów powlekanych wielokrotnie uzyskuje się podwyższenie połysku dla papierów z połyskiem i pogłębienie matu dla papierów matowych. Nadmierny połysk może jednak pogarszać czytelnoć druku przez wywołanie efektu olnienia.
Powstanie technologii wielokrotnego powlekania papierów przeznaczonych głównie do zadrukowywania technikš offsetu arkuszowego zostało wymuszone przez drukarzy, którzy zostali skłonieni do tego przez swych klientów. Papiery wielokrotnie powlekane (dwu-, trój- lub dwukrotnie ze wstępnš pigmentacjš) zarówno z połyskiem, jak i matowe wizualnie prezentujš się bardzo dobrze. Papiery arkuszowe dwukrotnie dwustronnie powlekane sš obecnie europejskim standardem jakociowym. Z punktu widzenia wizualnej oceny jakoci druku przy drukowaniu arkuszowym offsetowym z rastrem o liniaturze około 80 linii/cm nie ma zauważalnej różnicy przy stosowaniu papierów trzykrotnie i dwukrotnie powlekanych z połyskiem. Różnice powstajš dopiero przy zastosowaniu rastra o liniaturze powyżej 100 linii/cm lub przy zastosowaniu rastra stochastycznego o stosunkowo małym punkcie. Tego rodzaju zabiegi technologiczne stosowane sš u nas jeszcze bardzo rzadko. W zwišzku z tym wybór papieru trzykrotnie dwustronnie powlekanego do drukowania wielobarwnego z liniaturš rastra 80 linii/cm nie ma uzasadnienia technologicznego i jest subiektywnym wyborem decydenta.
Lepsze wykorzystanie coraz szybszych maszyn drukujšcych i wykończeniowych
Zastosowanie coraz szybszych maszyn drukujšcych wymaga lepszego wykończenia powierzchni i lepszej (większej) spoistoci powierzchni papieru. Problem lepszej spoistoci, czyli wyższej odpornoci na zrywanie powierzchni papieru jest najbardziej odczuwalny w drukowaniu offsetowym arkuszowym przy zastosowaniu nowych szybkich maszyn drukujšcych. Jest to obecnie bardzo istotne, gdyż nowoczesne maszyny drukujšce arkuszowe umożliwiajš uzyskanie prędkoci już 15 000 ark./h. Do niedawna jako synonim dobrego papieru przyjmowano odpornoć na zrywanie powierzchni papieru dla oleju o redniej lepkoci wg metodyki IGT wynoszšcš 1 m/s. Obecnie ta wartoć uważana jest tylko za odpornoć umiarkowanš. W zwišzku z tym wymaga się od papierów przeznaczonych do drukowania na szybkich arkuszowych maszynach offsetowych odpornoci na zrywanie powierzchni wg metodyki IGT wynoszšcej powyżej 1,6 m/s.
Pod względem przebiegu procesów wykończeniowych w przypadku papierów niskogramaturowych najlepsze efekty sš osišgane w przypadku papierów objętociowych, których stosowanie jest jeszcze cišgle rzadkie.
Postęp w dziedzinie produkcji papierów powlekanych i osišgnięcie prędkoci ich wytwarzania wynoszšcej około 1800 m/min spowodowały spadek ich stabilnoci wymiarowej. W zwišzku z tym obecnie produkowane papiery wielokrotnie powlekane nadajš się w zasadzie tylko do zadrukowywania na maszynach minimum czterokolorowych.
Przy dużych prędkociach drukowania, tak przy drukowaniu arkuszowym, jak i zwojowym, wymaga się od papieru jak najmniejszej skłonnoci do pylenia. Należy przy tym pamiętać, że skłonnoć do pylenia wyraża się łatwociš odrywania się od powierzchni papieru drobnych czšstek wypełniacza i fragmentów włókien pod wpływem tarcia, wstrzšsania i zginania. Terminy ăskłonnoć do pyleniaÓ i ăpylenieÓ nie sš synonimami. Skłonnoć do pylenia jest właciwociš papieru, za pylenie to zjawisko wynikajšce z wzajemnego oddziaływania papieru i czynników technologicznych zwišzanych z pracš maszyn drukujšcych. Pylenie jest najbardziej niepożšdane w technice drukowania offsetowego i w drukowaniu cyfrowym.
Przy dużych prędkociach drukowania w technice offsetowej i zwojowej wymagany jest papier o malej skłonnoci do pylenia. Skłonnoć ta może wykazywać stopień 1 ewentualnie 2 wg metodyki IGT. Przekładajšc to na język praktyczny, czyli pylenie, to przy drukowaniu offsetowym arkuszowym mycie obcišgu występuje po wykonaniu od 10 000 do 15 000 odbitek (jedna godzina drukowania), a przy drukowaniu zwojowym po 50 000-80 000 obrotów cylindra (też jedna godzina drukowania dla szybkich, ale nie najszybszych maszyn).
ăUłatwienie życiaÓ końcowym użytkownikom poszczególnych produktów poligraficznych
Sprawa bardzo często niedoceniana przez wydawców i zamawiajšcych to podręczniki (ksišżki) dla uczniów i studentów. Po pierwsze w obu przypadkach muszš się dać długo czytać, czyli należy dobrać papier o miękkiej, złamanej w stronę czerwonego widma białoci. Taki papier ma żółtawy lub lekko kremowy odcień i da się długo czytać bez zmęczenia wzroku w przeciwieństwie do papierów o jaskrawoniebieskiej białoci. Te ostatnie powinny być stosowane do drukowania wszelkiego rodzaju albumów, w tym albumów dzieł sztuki. Wysoki połysk również utrudnia czytanie i szybko męczy wzrok. W zwišzku z tym stosowane sš papiery powlekane matowe. Nie należy także stosować papierów bezdrzewnych niepowlekanych i powlekanych o stosunkowo niskich gramaturach, gdyż ze względu na niskš ich nieprzezroczystoć będš przewiecalne dla druku dwustronnego i utrudniš lub wręcz uniemożliwiš czytanie.
Uczniowie ze względu na swój wiek i cišgły rozwój fizyczny powinni mieć jak najlżejszy tornister. Tego niestety nie da się załatwić przy podręcznikach drukowanych na papierze powlekanym z połyskiem o gramaturze 115 g/m2 lub papierze powlekanym matowym o gramaturze 100 g/m2. Odpowiednim materiałem do drukowania podręczników szkolnych sš papiery objętociowe (wolumenowe) drzewne. Już papier drzewny o gramaturze 60 g/m2 i współczynniku spulchnienia 1,5 lub 1,2 pozytywnie rozwišzuje kwestię masy tornistra ucznia.
Dzieła wymagajšce długiego czasu użytkowania powinny być drukowane na specjalnych papierach bibliotecznych zwanych również archiwalnymi lub długowiecznymi. Sš to specjalne papiery odporne na starzenie, majš odczyn zasadowy i tzw. rezerwę alkalicznš, aby zobojętnić powstajšce przy starzeniu się papieru produkty o charakterze kwanym. Do produkcji okładek, szczególnie ksišżek wykonanych na papierze bibliotecznym, należy stosować tekturę o odczynie zasadowym.
Wszelkiego rodzaju druki reklamowe supermarketów powinny być drukowane na papierach redniej jakoci, a nie na wysokojakociowych białych papierach powlekanych. Drzewne papiery objętociowe należy stosować w znacznie szerszym zakresie niż dotychczas do drukowania reklam wysyłanych pocztš oraz reklam bezporednich. Uzyskamy w ten sposób oszczędnoć na noszonej masie i kosztach przesyłek pocztowych.
Do drukowania wszelkiego rodzaju galanterii poligraficznej (wizytówki, blankiety firmowe, zaproszenia itp.) należy stosować w większym zakresie niż dotychczas papiery ozdobne. W wielu przypadkach papier ozdobny będzie decydował o estetycznym wyglšdzie danego produktu i nie będzie tak ăzmęczonyÓ jak wysokojakociowy papier kilkakrotnie przechodzšcy przez maszynę drukujšcš.
Warto więc chyba przed wyborem papieru chwilę pomyleć; pozwoli to zapewne z jednej strony dokonać zakupu korzystniejszego Đ z ekonomicznego punktu widzenia, z drugiej za uzyskać lepszš jakoć publikacji, a przy tym ułatwi to życie końcowym użytkownikom.
Referat stanowił podstawę prezentacji przygotowanej na warsztaty poligraficzne dla wydawców organizowane przez firmy Ecco-Papier i Abedik
