Od redakcji: Po opublikowaniu w nrze 10/2000 artykułu ăWszystko o tłoczeniu na goršcoÓ otrzymalimy od naszego Czytelnika interesujšcy materiał dotyczšcy jego dowiadczeń z tš technologiš, który zamieszczamy w przekonaniu, że okaże się przydatny także dla innych osób majšcych do czynienia z tłoczeniem na goršco i złoceniem.
Folie do tłoczenia na goršco
Wród folii do tłoczenia na goršco folia Kurza wiedzie prym pod względem jakoci. Jednak inne firmy coraz szybciej doganiajš lidera. Jednš z nich jest angielska firma SRL. Próby z foliš tej firmy dokonywane w krakowskiej drukarni Multipress przekonały nas, że w większoci prac można tę folię stosować skutecznie zamiast o wiele droższej folii Kurza.
W folii do termodruku najbardziej newralgicznym punktem jest jej podłoże klejowe, od którego zależy, na jakiej powierzchni i przy jakiej temperaturze folię można nałożyć oraz czy lepiej tš foliš wykonywać aple, czy cienkie detale. Firma SRL podejmowała intensywne prace nad różnymi rodzajami podłoży klejowych. Powstawały serie folii o warstwie klejowej oznaczonej symbolem 10,11 itd. aż do 19. Seria ta stanowiła jakociowy przełom. Kolejnym krokiem firmy SRL było opracowanie folii uniwersalnej oznaczonej symbolem ADV (Advanced), dajšcej się z powodzeniem stosować na papierach etykietowych, kartonach czy materiałach introligatorskich. Odmianš folii ADV jest folia oznaczona symbolem ADVP doskonała w zastosowaniach na bardzo trudnych podłożach, takich jak: papiery i folie samoprzylepne, plastiki, lakiery UV. Warto zwrócić uwagę, że folie serii ADV pracujš w temperaturach rednio o 10ĄC niższych niż pozostałe folie, co daje oczywiste oszczędnoci produkcyjne.
Kupujšcy folię do termodruku Đ aby dobrać odpowiedniš dla siebie folię Đ powinien wiedzieć, na jakim podłożu chce jš zastosować i w jakich zakresach temperatur osišgnie optymalne efekty. Zakresy temperatur zależš od rodzaju maszyny złocšcej: czy jest to maszyna płaska, cylindryczna, rotacyjna. Dla przykładu folie SRL z serii ADV wymagajš następujšcych zakresów temperatur: maszyny płaskie: 60-140ĄC, cylindryczne: 125-170ĄC, rotacyj-ne: 95-145ĄC. Zanim kupujšcy nabędzie większš iloć folii, dobrze jest, aby jš przetestował na konkretnej pracy proszšc dystrybutora o gratisowe próbki. Notowałem bowiem przypadki, gdy klient zaopatrzył się w jakiej firmie w pewien rodzaj folii, która sprawdziła się w produkcji. Zamówił następnš partię i tej produkcji nie był w stanie prawidłowo wykonać. Dopiero żmudna analiza doprowadziła do rozpoznania przyczyn i znalezienia odpowiedniej folii. Szczególnie dotyczy to prac wykonywanych na miękkich kartonach, papierach etykietowych z fakturš np. płótna, papierach szlachetnych typu Rives, papierach i kartonach zadrukowanych aplami o pigmencie czarnym czy reflex blue.
Bywajš klienci proszšcy o folię na konkretny materiał, lecz z góry zastrzegajš, że podłoże klejowe musi mieć okrelony przez nich kolor, np. twierdzš, że sprawdziły im się folie o podłożu klejowym w kolorze pomarańczowym.
Jednak kolorystyka podłoży jest jedynie wewnętrznym oznaczeniem danej firmy i kupujšc folie różnych firm nie należy się niš kierować. Kolor podłoża klejowego jest dobrym wyznacznikiem rodzaju folii pochodzšcej z konkretnej firmy: nawet wówczas, gdy klient nie potrafi okrelić rodzaju zakupionej folii, przyniesiony przez niego jej kawałek umożliwi ustalenie odpowiedniej serii.
Matryce chemigraficzne a matryce grawerskie
Odmienna technologia wykonywania matryc chemigraficznych i matryc grawerskich sprawia, że otrzymuje się różny efekt finalny, a co za tym idzie Đ różne sš możliwoci ich zastosowania. Generalnie: matryce grawerskie majš szersze zastosowanie od matryc chemigraficznych, jednak te drugie sš znacznie tańsze, dostępniejsze na rynku krajowym, wykonywane w krótkich terminach, a ponadto w wielu przypadkach zupełnie wystarczajšce. Matryce grawerskie obrabiane sš mechanicznie i można w nich wykonać rysunek przestrzenny w tym sensie, że w płycie można mechanicznie wybrać materiał na różnej głębokoci. Matryce takie zaleca się wszędzie tam, gdzie wymagane sš precyzja pasowania i trójwymiarowe przetłoczenie.
Matryce chemigraficzne wykonuje się na płytach pokrytych emulsjš wiatłoczułš.
Po nawietleniu filmu w nawietlarce przykłada się film emulsjš do emulsji matrycy magnezowej, a następnie nawietla wiatłem UV.
To, co będzie nawietlone, nie wytrawia się na płycie. Dla przykładu: jeli chcemy wykonać matryce do złocenia, należy przygotować film w postaci negatywu sitowego (negatyw czytelny od strony emulsji). Czasem jednak klient dostarcza negatyw offsetowy (nieczytelny od strony emulsji). Z takiego negatywu można wykonać matryce, gdy na emulsji płyty film zostanie położony odwrotnie. Zdaje to egzamin, kiedy rysunek na filmie nie ma wielu szczegółów. Jednak przy drobnych detalach może dojć do nieprecyzyjnego nawietlenia emulsji płyty z racji gruboci filmu dzielšcego emulsję płyty od emulsji filmu. Po wywołaniu rysunku na emulsji płyty następuje jej wytrawienie w kwasie. Istniejš ograniczone możliwoci kontroli tego procesu. Na podstawie dowiadczeń z płytami magnezowymi zalecamy, aby rysunek nawietlony na filmie nie miał linii cieńszych niż 0,2 mm. Bywa, że uda się wytrawić linie o gruboci 0,1 mm, lecz istnieje niebezpieczeństwo, iż kwas takš linię podtrawi. Z tego samego powodu do rastrowań nie należy używać liniatury większej niż 20 linii/cm i wypełnienia powierzchni rastrowych powyżej 18%. Samym procesem trawienia można sterować w taki sposób, że kwas wytrawia płytę pod różnymi kštami tworzšc ăstożekÓ o odpowiednim kšcie nachylenia. Przeważnie zleceniodawca chce mieć matryce wytrawiane pod kštem jak najbardziej zbliżonym do kšta prostego względem powierzchni płyty. Zbyt duży stożek w przypadku głębokiego wytłaczania le wpływa na wyrazistoć rysunku na wytłoczonym użytku, lecz nie ma znaczenia podczas samego złocenia. Im dłużej płyta magnezowa będzie wywoływana w kwasie, tym głębsze będzie trawienie. Praktycznie można wytrawić płytę magnezowš do głębokoci 1,8 mm. Głębsze trawienie może uszkodzić wykonywanš matrycę. Z tego samego powodu odradzamy
wykonywanie głębokich trawień w przypadku matrycy zawierajšcej detale. Z racji technologii matryce chemigraficzne sš matrycami dwustopniowymi (w odróżnieniu od przestrzennych matryc grawerskich) i w zupełnoci wystarczajš do złoceń i wielu tłoczeń. A w przypadku matryc magnezowych, ze względu na ich dużš twardoć, można je stosować przy dużych nakładach.
Tłoczenia z użyciem układu: matryca Đ patryca
Złocenia często wišżš się z tłoczeniami. Może to być tłoczenie w głšb z jednoczesnym złoceniem i wówczas matrycę można nazwać złocšco-tłoczšcš. Czasem jednak istnieje potrzeba, aby złocenie było powišzane z tłoczeniem wypukłym. Najpierw należy dany element wyzłocić matrycš złocšcš, a następnie matrycš tłoczšcš przetłoczyć papier. W takim przypadku do tłoczenia wypukłego należy użyć układu matryca Đ patryca: patryca wtłacza materiał
do wewnštrz matrycy. Jednak taki układ może nie zdać egzaminu w przypadku cienkich papierów, np. etykiet, bowiem układ matryca Đ patryca może doprowadzić do przecięcia papieru. Aby tego uniknšć, w miejsce patrycy magnezowej stosujemy specjalne tworzywo sztuczne, które pod naciskiem matrycy odkształca się dokładnie wypełniajšc wytrawione przestrzenie.
Co więcej Đ stosowanie tego tworzywa pozwala na wykonywanie takich prac na maszynach cylindrycznych.
Układ matryca Đ patryca pozwala osišgnšć przetłoczenie z wyranie odciniętym rysunkiem. Gdyby do przetłoczenia użyć tylko pa-trycy, rysunek będzie mniej wyrany. Takie tłoczenie można wykonać na miękkim obcišgu. Ta metoda może być jedynym rozwišzaniem w niektórych przypadkach. Przypadki takie zdarzajš się wówczas, gdy materiał używany do przetłaczania, np. papier, jest zbyt gruby w stosunku do szczegółów rysunku. Czy dany wzór może być przetłaczany w układzie matryca Đ patryca na konkretnym papierze, można sprawdzić następujšco: Mierzymy gruboć papieru i nie jest wskazane, aby gruboć tę przeliczać z gramatury, bo zdarzajš się papiery cieńsze niż wynikałoby to z ich gramatury. Ponieważ papier ma znaleć się pomiędzy matrycš i patrycš, dlatego matryca powinna mieć rysunek większy od patrycy o gruboć papieru.
Ponadto należy wzišć pod uwagę, że w procesie trawienia powstajš ăstożkiÓ i z tej racji do gruboci papieru należy doliczyć parametr technologiczny 0,2 mm. Gdy rysunek w wersji elektronicznej powiększymy o wspomniane wielkoci, wówczas na ekranie pojawi się nam rysunek, który będzie wytrawiany na matrycy.
Jeżeli zachowa on interesujšce nas szczegóły, wtedy można zlecić wykonanie układu matryca Đ patryca.
Dla przykładu: gdy mamy przetłoczyć literę ăOÓ, to jeli na ekranie po założeniu stosownych ăoutlinówÓ nadal będzie zachowana litera ăOÓ Đ można zastosować układ matryca Đ patryca. Gdy natomiast pojawi się koło zamiast litery ăOÓ, możemy zlecić wykonanie matrycy Đ patrycy pod warunkiem, że satysfakcjonuje nas wytłoczenie tylko zewnętrznego obrysu litery ăOÓ. Co jednak zrobić, kiedy chcemy mieć odciniętš całš literę ăOÓ?
Ľ Po pierwsze: można zmienić papier na cieńszy.
Ľ Po drugie: można powiększyć literę ăOÓ i wtedy zakładać outline.
Ľ Po trzecie: można ăodchudzićÓ literę ăOÓ i do takiej litery zakładać outline.
Ľ Po czwarte: można podjšć ryzyko zmniejszenia parametru technologicznego 0,2 mm i tym samym założyć mniejszy outline.
Ľ Po pište: gdy wszystkie wymienione sposoby zawodzš Đ przetłoczyć patrycš na miękkim obcišgu.
Co warto jeszcze wiedzieć o matrycach chemigraficznych
Płyty magnezowe sš produkowane w kilku standardowych grubociach. Ich cena jest proporcjonalna do gruboci. Dobrze jest dostosować gruboć płyty do rodzaju wykonywanych prac. Nasze dowiadczenia wskazujš, że optymalnymi grubociami płyt sš gruboci 3 mm lub 7 mm. Ponieważ płyta 3 mm jest tańsza, lecz bardziej giętka, dlatego znajdzie ona za-stosowanie przy matrycach o niewielkiej powierzchni i umiarkowanych siłach nacisku.
Gdy wykonujemy matryce formatu A4, należałoby się już zastanowić, czy nie lepszym rozwišzaniem byłaby sztywna i stabilna w czasie pracy matryca o gruboci 7 mm.
Istotnš informacjš dla osób tłoczšcych lub złocšcych matrycami jest ich rozszerzalnoć termiczna. Matryca pracujšca w temperaturze np. 120ĄC będzie większa od matrycy ăzimnejÓ, a co za tym idzie Đ mogš być problemy z pasowaniem, jeli nie uwzględniono termicznej rozszerzalnoci materiału. Dotyczy to w szczególnoci matryc większych. Aby obliczyć rozszerzalnoć matryc magnezowych, można posługiwać się tabelš rozszerzalnoci termicznej metali, lecz ostatecznš odpowied w tej kwestii da eksperyment własny.
Problem ten w przypadku małych matryc lub braku potrzeby precyzyjnego pasowania może być pomijany.
Pozostaje też kwestia mocowania matryc. Jednym ze sposobów jest przyklejenie matrycy do płyty grzewczej dwustronnš tamš termoprzewodzšcš. Po skończonej pracy podnosimy temperaturę do ok. 200ĄC i tama traci swe właciwoci, a matrycę można swobodnie zdjšć.
Podczas trawienia matryc kwas lepiej wytrawia duże powierzchnie niż małe i dlatego lepsze efekty otrzymamy, gdy wytrawimy duże tło niż stosunkowo mały rysunek. Wiedza ta pomoże podjšć decyzję tym osobom, które np. chcš za pomocš matrycy chemigraficznej wyciskać rysunek w laku; jeli nie sprawi im to różnicy, lepiej, aby rysunek był wciskany w lak niż wystajšcy ponad jego powierzchnię.
Z racji na powyższe ograniczenia technologiczne wytrawiajšc rysunek w głšb należy zlecać głębokie trawienie, a więc w układzie matryca Đ patryca matrycę należy trawić dłużej.
Matrycę chemigraficznš można wykorzystać nie tylko do złoceń i tłoczeń. Można jej użyć do drukowania typograficznego. Notowalimy nieodosobnione przypadki wykonywania matrycy jako formy do odlewów czy jako tablic informacyjnych.
Dariusz Biegacz
dyrektor handlowy
Agencji Poligraficznej Multigraf
