Octavo Đ internetowy rarytas

6 Dec 2016 14:45

Na wstępie warto przypomnieć, jak nazywano formaty papieru w czasach, gdy był ręcznie czerpany sitami. Rozmiar dłuższego boku sita, wraz z masywnš ramš, odpowiadał mniej więcej wygodnemu rozstawieniu ršk dorosłego mężczyzny czerpišcego nim masę papierniczš. W czasach pierwszych drukarzy w Europie stosowano Đ rzecz jasna Đ różne wymiary sit, ale arkusz papieru z tych dużych nie przekraczał raczej osiemdziesięciu centymetrów. Bywały jednak także wyjštkowe rozmiary, np. francuski grand aigle długoœci metra. Proporcje boków arkuszy zwykle były zbliżone do stosunku 8:5, a więc bliskie tzw. złotemu podziałowi. Pełny format nieskładanego arkusza z dużego sita nazywany był plano. Złożony na pół tworzył format folio (2Ą). Po dwukrotnym złożeniu powstawał format quarto (4Ą) i wreszcie arkusz złożony trzykrotnie dawał format octavo (8Ą). Czwarte złożenie arkusza tworzyło bardzo rzadko spotykany w historycznych drukarniach format sedecimo (16Ą). Duże księgi, których legi po jednokrotnym złożeniu arkusza miały dwie karty, nazywa się często foliałami (albo foliantami). Takim foliałem jest np. Biblia Gutenberga. Foliały były nieporęczne, ciężkie i niepraktyczne. W tych największych formatach drukowano najczęœciej monumentalne Biblie albo księgi liturgiczne (mszały, graduały), które zwykle spoczywały dostojnie na ołtarzach czy pulpitach chórów koœcielnych. Ksišżki formatu quarto były również niezbyt poręczne, szczególnie gdy wyposażono je w ciężkš oprawę i miały znacznš gruboœć. Dbałoœć o wygodę czytelników szybko doprowadziła do produkcji ksišżek w formacie octavo. Już w czasach inkunabułów zaczšł takie drukować Aldus Manutius, słynny humanista i bibliopola wenecki, a po nim już szybko inni w całej Europie. Teraz można było czytać w podróży i w ogrodzie, nosić lekturę ze sobš Đ schować w kieszeń, włożyć do sakwy. Ksišżki octavo przyczyniły się do popularyzacji czytelnictwa. Wydawano je w dużych nakładach, lecz dzisiaj sš wielkš rzadkoœciš. Zaczytywano je ze szczętem podobnie jak dzisiejsze ksišżki kieszonkowe. O historycznej roli ksišżek małego formatu przypomniałem sobie, gdy Adam Twardoch skierował mojš uwagę na arcyciekawy adres w Sieci Đ http://www.octavo.com/. Po otworzeniu tej internetowej strony ăwsiškłemÓ na dwa wieczory oglšdajšc skarby dawnego drukarstwa. Witryna ăOctavoÓ służy dziœ podobnej idei szerokiej popularyzacji wiedzy i piękna, jakš niegdyœ pełniły ksišżeczki formatu octavo. Korzystajšc z najnowszej technologii wydobywa na œwiatło dzienne skarby zamknięte w sejfach lub gablotach muzeów i bibliotek. Umożliwia szerokiej publicznoœci poznanie klejnotów kultury, do których majš dostęp wyłšcznie ich kustosze albo wybrani szczęœliwcy. W witrynie ăOctavoÓ można strona po stronie obejrzeć zeskanowanš całš księgę (druk lub manuskrypt). Oczywiœcie mamy tu do czynienia z ekranowymi plikami niskiej rozdzielczoœci. Jeœli jednak komuœ nie wystarcza taka jakoœć, może zamówić sobie na CD pliki PDF. Wykonane w pełnym kolorze, nadajšce się do druku i do wielkoekranowych prezentacji, kompatybilne z Windows, MacOS i Unix, a do ich otwarcia wystarczy tylko program Adobe Reader 3.01. Na płytkach CD sš nie tylko dokładne podobizny wszystkich kart ksišżek zreprodukowanych parzyœcie: lewa Đ prawa. Znajdujš się tam również komentarze historyków i znawców tematyki dzieła. Sš tłumaczenia tekstów, noty proweniencyjne i inne dodatki należšce do aparatury naukowej danego obiektu muzealnego. Płyty się kupuje, oczywiœcie. Jednak ich cena nie wydaje się wygórowana, zważywszy klasę zabytkowych ksišg, ich znaczenie w historii cywilizacji i dodane opracowanie naukowe. Znajdziemy tam np. traktaty Albrechta DŸrera De Symmetria oraz Underweysung der Messung, albo Sidereus nuncius Galileusza. W kolekcji dzieł literackich jest najpiękniejszy druk renesansu Hypnerotomachia Poliphili Francesca Colonny, który opuœcił prasy weneckiej oŢcyny Aldusa Manutiusa w 1499 roku. Tłoczono go czcionkami słynnego grawera punconów i gisera Francesca Griffo. Wielkie wrażenie robi Atlas sive cosmographicae meditationes de fabrica mundi Gerardusa Mercatora zreprodukowany z egzemplarza Biblioteki Kongresu w Waszyngtonie, a wydany w Duisburgu w 1595 roku. Jego pięknie wykonane, ręcznie kolorowane mapy miedziorytowe jeszcze dziœ budzš zazdroœć kartografów, wydawców i drukarzy. Bardzo ciekawa dla składaczy jest Optyka Isaaca Newtona wydrukowana w Londynie w 1704 roku. Jest przykładem składania formuł matematycznych umieszczanych i osobno, i w tekœcie, i w poprzek kolumny. Można też przyjrzeć się tabelom w De revolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika składanym nautycznymi cyframi przez zecerów Petreiusa w Norymberdze w 1543 roku i sposobom włamywania ilustracji w tej ksišżce. Albo też podziwiać bogactwo tzw. kolumn szpicowych w architektonicznym dziele Trattato delle piante & immagini Bernardino Amico drukowanym we Florencji w 1620 roku. Prezentowane w ăOctavoÓ księgi pochodzš z siedmiu bibliotek amerykańskich i angielskich. W tej chwili przedstawiono publicznoœci czterdzieœci pięć obiektów, starannie dobranych, zreprodukowanych i opisanych. Stronę internetowš założono w 1998 roku, widać więc, że niełatwo stworzyć szybko wartoœciowš i przemyœlanš bibliotekę multimedialnš. Nie jest to jednak jedyna inicjatywa tego typu. Podobne podejmowane sš w różnych krajach i można mieć nadzieję na rozwój tej formy udostępniania ăbiałych krukówÓ. Siedziba twórców strony ăOctavoÓ mieœci się w kalifornijskim Oakland.