Zmiany polityczne i gospodarcze zachodzšce w Polsce po 1989 r., otwarcie granic spowodowały napływ do kraju nowych technologii oraz różnorodnego sprzętu komputerowego, drukarek i kserokopiarek kolorowych. Zniesienie cenzury i wszelkich ograniczeń zwišzanych z dostępem do urzšdzeń i materiałów pozwoliło na rozkwit usług poligraficznych.
Z tej dogodnej sytuacji skorzystały rodowiska przestępcze. Bez problemu mogš się zaopatrywać w wysokiej klasy sprzęt poligraficzny, wykorzystujšc go do fałszowania różnego rodzaju dokumentów. Wzrost siły nabywczej pienišdza spowodował wzrost zjawiska fałszowania banknotów. W 1991 r. liczba ujawnionych fałszywych banknotów wynosiła 4,1 tys., w 1992 r. już 35 tys. szt., a w 1993 r. 100 tys. szt. [1]. Rozwój techniki sprawił, iż wraz ze wzrostem iloci falsyfikatów wzrosła również jakoć ich wykonania.
Zastosowanie zabezpieczeń przeciwko fałszerstwom w banknotach, różnego rodzaju papierach wartociowych i produktach markowych utrudnia ich podrabianie. Uzyskanie produktu ăidealnie zabezpieczonegoÓ wzmacnia ekonomicznie bezpieczeństwo państwa. Szerokie zastosowanie papieru syntetycznego może spowodować ărewolucjęÓ w drukarniach zajmujšcych się produkcjš banknotów, ponieważ producenci banknotów przeważnie majš własne papiernie i musieliby przestawić produkcję na papier syntetyczny.
W drugiej połowie XX w. chemia wielkoczšsteczkowa wkroczyła do wielu dziedzin naszego życia, również do przemysłu poligraficznego. Podłoże papierowe coraz częciej jest zastępowane przez papier syntetyczny. Możemy spotkać mapy, encyklopedie, słowniki, instrukcje, ksišżeczki dla dzieci, etykiety drukowane na podłożu syntetycznym. Na bazie papieru syntetycznego wykonywane sš również dokumenty bankowe i państwowe.
Przykładem zastosowania papieru syntetycznego sš banknoty. W 1988 r. z okazji 200-lecia powstania państwa australijskiego Bank Australii jako pierwszy na wiecie wyemitował banknot o nominale 10 dolarów wykonany na podłożu syntetycznym. Emisja była jednorazowa, okolicznociowa (fot. 1).
Nie wiadomo, czy trudnoci w zaopatrywaniu się w rolinny surowiec długowłóknisty, czy poszukiwanie skutecznych zabezpieczeń przeciwko fałszerzom skłoniły Bank Australijski do zastosowania podłoża syntetycznego. Obecnie już wszystkie nominały 5, 10, 20, 50, 100 dolarów sš drukowane na papierze syntetycznym. Banknoty australijskie popularnie zwane sš Polimer Note (fot. 2).
Do produkcji papieru syntetycznego stosuje się polimery takie jak: polistyren, polietylen, polipropylen, poliamid, które powstajš w wyniku polimeryzacji węglowodorów nienasyconych. Polimery te łšczone sš ze sobš pod cinieniem i w wysokiej temperaturze.
Papier syntetyczny posiada właciwoci obce papierom włóknistym. Chodzi tu przede wszystkim o odpornoć na czynniki:
Ľ mechaniczne: wielokrotne zgięcie, przedarcie, naderwanie, rozcišganie, cieranie powierzchni;
Ľ atmosferyczne i biologiczne: wilgoć, wiatło, działanie bakterii
Ľ oraz zabrudzenia i tłuszcze.
Dzięki temu banknoty wykonane na plastikowym podłożu majš o wiele dłuższš żywotnoć niż banknoty papierowe. Wycofane z obiegu banknoty polimerowe mogš być wykorzystane do wytworzenia innych produktów, podczas gdy papierowe nadajš się tylko do spalania.
Papier syntetyczny sam w sobie jest istotnym zabezpieczeniem banknotów przed fałszowaniem, gdyż skład oraz technologia jego wykonywania stanowiš tajemnicę wytwórni. Plastikowe podłoże charakteryzuje się swoistš, niepowtarzalnš fakturš.
Inne zabezpieczenia podłoża to:
Ľ znak wodny Đ godło Australii, a w przypadku banknotu 10-dolarowego emisji okolicznociowej Đ falisty wzór. Jest on słabo widoczny, gdyż znajduje się na zadrukowanym polu (fot.3.);
Ľ tłoczenia widniejšce w przezroczystym, niezadrukowanym polu znajdujšcym się w prawej dolnej częci awersu. W zależnoci od nominału sš to: w banknocie 10-dolarowym Đ fale, w banknotach 20- i 50-dolarowych Đ dwa razy powtórzone oznaczenie nominału, a w banknocie 100-dolarowym Đ oznaczenie nominału (fot.4.).
Właciwoci tworzyw sztucznych powodujš, że proces zadrukowywania ich powierzchni jest bardziej skomplikowany i wymagajšcy niż w przypadku papieru pochodzenia rolinnego.
Tworzywa sztuczne nie posiadajš właciwoci adhezyjnych. W zwišzku z tym, aby druk był możliwy i podłoże przyjmowało farbę, papier syntetyczny musi zostać poddany odpowiedniej obróbce uaktywniajšcej jego powierzchnię. Mimo tego wsiškliwoć papieru syntetycznego nie dorównuje wsiškliwoci papierów pochodzenia rolinnego. Dlatego też do drukowania stosuje się specjalne farby szybko schnšce oraz drukuje się z mniejszš prędkociš, którš przystosowuje się do czasu utrwalenia obrazu.
Tworzywa sztuczne sš bardziej plastyczne niż zwykły papier i przy dużych naprężeniach następujš trwałe ich odkształcenia (np. wydłużenie) stwarzajšce problemy z pasowaniem kolorów. Papier syntetyczny ma też tendencję do elektryzowania się, co w znaczny sposób utrudnia proces drukowania.
Z drugiej strony istnienie tych problemów jest swojego rodzaju dobrš ochronš banknotów przed fałszowaniem.
Banknoty australijskie drukowane sš tak jak papierowe banknoty, trzema technikami: stalorytem, offsetem, typografiš.
Stalorytem wykonane sš: główny motyw graficzny banknotu zwišzany z historiš Australii, oznaczenie nominału oraz mikrodruki. Elementy wykonane technikš stalorytniczš sš wyczuwalne w dotyku. Właciwoć ta ułatwia weryfikację autentycznoci banknotów, jak również ich nominałów przez osoby niewidzšce i słabo widzšce (fot. 5.).
Offsetem drukowane sš gilosze, reliefy, mikrodruki, irys, które stanowiš tło banknotu i decydujš o jego kolorystyce, a jednoczenie sš zabezpieczeniem przed skanowaniem i kserowaniem banknotu.
Trudnoci zwišzane z pasowaniem elementów znajdujšcych się na awersie i rewersie banknotów zostały wykorzystane jako ich zabezpieczenie. Elementy graficzne występujšce na awersie banknotu bardzo dobrze Đ można powiedzieć, że wręcz idealnie Đ pokrywajš się z elementami rewersu. Każdy z nominałów posiada:
Ľ recto-verso w postaci siedmioramiennej gwiazdy w całoci widocznej w przewicie, dla banknotu okolicznociowego motyw rombu (częć elementu wydrukowana jest na awersie, a częć na rewersie) (fot. 6);
Ľ cztery poziome pasy znajdujšce się w górnej i dolnej częci z prawej i lewej strony awersu, które pokrywajš się w przewicie z takimi samymi pasami ze strony rewersowej (fot. 7).
W rodku elementu przezroczystego znajduje się znak optyczny w postaci nadruku, w zależnoci od nominału, różnych elementów graficznych: w banknocie 5-dolarowym Đ kwiatek, w 10-dolarowym Đ wiatrak, w 20-dolarowym Đ kompas, w 50-dolarowym Đ stylizowany wizerunek Krzyża Południa, w 100-dolarowym ptak lirogon (fot. 8).
Obraz uzyskany na podłożu syntetycznym jest bardziej precyzyjny, czystszy, o większej ostroci konturów i dłuższej trwałoci niż uzyskany na papierze. Wynika to z faktu, iż na podłożu syntetycznym nie występuje zjawisko włoskowatoci charakterystyczne dla papierów pochodzenia rolinnego, a polegajšce na spływaniu farby po włóknach.
Seria i numer banknotu, tak jak w banknocie papierowym, wykonane sš technikš typograficznš.
W banknotach australijskich znajdujš się też zabezpieczenia wynikajšce z zastosowania specjalnych farb: fluorescencyjnych, absorpcyjnych.
Na rewersie banknotu farbami fluorescencyjnymi oprócz elementów graficznych wykonano również oznaczenie serii i numeru banknotu (fot. 9).
Dzięki zastosowaniu farb absorpcyjnych uzyskano efekt metameryczny widoczny w promieniowaniu IR w zakresie 700-1000 nm w postaci obrazu fragmentu grafiki banknotu (fot. 10).
Na banknocie 10-dolarowym emisji okolicznociowej w elemencie przezroczystym wprasowano dwustronny hologram z portretem kpt. J. Cooka. Na awersie widoczny jest jego lewy, a na rewersie prawy profil (fot. 11).
Specyfika zastosowanego podłoża, zwišzane z tym trudnoci technologiczne występujšce w trakcie procesu zadrukowywania, precyzja wykonania obrazu oraz pasowanie elementów awersu i rewersu sš zabezpieczeniami, które w istotny sposób odróżniajš banknoty australijskie od innych rodków płatniczych.
Australia jest prekursorem w dziedzinie polimerowych banknotów. Obecnie banki centralne takich państw, jak: Bangladesz, Brazylia, Brunea, Sri Lanka, Tajwan, Wietnam, Papua-Nowa Gwinea, Kuwejt, Singapur, Indonezja i Samoa Zachodnia, Irlandia Północna oraz Rumunia zdecydowały się na wprowadzenie do obiegu polimerowych banknotów. Wykonawcš niektórych z nich jest oczywicie wytwórnia australijska.
Literatura
1. Aleksander Pruszak: Ocena Autentycznoci Pieniędzy Waluty Wymienialne, Unia Wydawnicza Verum, Warszawa 1998.
