Arbitraż jest jedną z alternatywnych metod rozwiązywania sporów, dzięki którym można uniknąć postępowania przed sądami powszechnymi i rozwiązać zaistniały spór w mniej sformalizowanej atmosferze.
Czym jest arbitraż i sąd arbitrażowy
Sąd arbitrażowy, zwany również sądem polubownym czy sądem gentlemanów, jest instytucją działającą poza strukturami państwowymi. Częstą praktyką jest, że sąd arbitrażowy funkcjonuje przy izbach gospodarczych lub związkach pracodawców. Duże sądy arbitrażowe w Polsce działają przy Konfederacji Lewiatan, Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie czy Komisji Nadzoru Finansowego. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby mniejsze związki, zrzeszające np. przedsiębiorców z danej branży, tworzyły w swoich strukturach dedykowane swoim członkom sądy arbitrażowe.
Istotą bowiem sądu arbitrażowego jest rozwiązywanie sporów przede wszystkim pomiędzy przedsiębiorcami, wynikających z zawieranych kontraktów. Możliwe jest również rozpatrywanie przez sądy arbitrażowe spraw pracowniczych czy sporów konsumenckich, natomiast zdecydowanie najczęstszymi przypadkami są postępowania, w których stronami są przedsiębiorcy.
Dlaczego warto korzystać z arbitrażu
Bez wątpienia największą zaletą arbitrażu jest możliwość wiążącego rozwiązania sporu z pominięciem konieczności wytoczenia powództwa cywilnego. Jeśli obie strony sporu zgodzą się, czy to na etapie zawarcia umowy, czy poprzez przystąpienie do stowarzyszenia, przy którym działa sąd arbitrażowy, czy też w drodze porozumienia już po zaistnieniu sporu na przekazanie sprawy sądowi arbitrażowemu, jego rozstrzygnięcie jest dla stron wiążące i niepodważalne.
Postępowanie arbitrażowe prowadzone jest przez arbitra lub arbitrów działających przy sądzie arbitrażowym; nierzadko również strony mogą mieć wpływ na wybór arbitrów w swoim postępowaniu. Postępowanie toczy się w mniej sformalizowanej atmosferze niż w sądzie powszechnym, na zasadach określonych przez sąd arbitrażowy lub strony i zazwyczaj trwa znacznie krócej niż postępowanie przed sądem powszechnym.
Wyrok uzyskany w arbitrażu i opatrzony przez sąd powszechny klauzulą wykonalności podlega egzekucji komorniczej, jeśli strona „przegrywająca” spór nie wykonuje go dobrowolnie.
Ponadto arbitraż jest korzystnym rozwiązaniem w przypadku sporów pomiędzy przedsiębiorcami z branż specjalistycznych czy niszowych. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można wskazać, że sędziowie w sądach powszechnych nie będą specjalizować się w danej, wąskiej branży. Arbitrem natomiast nie musi być prawnik – może być nim na przykład inżynier czy inny ekspert w danej dziedzinie. Oznacza to, że zespół arbitrów rozpoznających daną sprawę może składać się ze specjalistów w wielu dziedzinach – z jednej strony prawnika znającego prawo kontraktów handlowych, z drugiej właśnie np. inżyniera rozumiejącego specyfikę branży i współpracy podmiotów w niej funkcjonujących.
Jak rozpocząć arbitraż
Każde postępowanie arbitrażowe rozpoczyna się od istnienia tak zwanej klauzuli arbitrażowej zwanej inaczej zapisem na sąd polubowny. Oznacza to, że aby strona mogła skierować sprawę do sądu arbitrażowego, musi istnieć dokument przyznający sądowi arbitrażowemu uprawnienie do rozpoznania takiej sprawy.
Klauzula arbitrażowa może mieć różną postać. Najczęściej spotykaną jest zapis na sąd polubowny zawarty w umowie pomiędzy przedsiębiorcami. Oznacza to, że zawierając umowę, np. dystrybucyjną, o współpracy czy jakąkolwiek inną, strony mogą zastrzec, że wszelkie spory z niej wynikające będzie rozpoznawał określony sąd arbitrażowy. Możliwe jest również zawarcie odrębnego porozumienia (przed zaistnieniem sporu lub po nim), na mocy którego strony przyznają sądowi arbitrażowemu prawo do rozstrzygnięcia takiego sporu. Istnieje także możliwość, w której sąd arbitrażowy działający przy danej instytucji czy zrzeszeniu przedsiębiorców będzie posiadał kognicję do rozstrzygania sporów pomiędzy członkami tej instytucji z samego tylko faktu członkostwa zwaśnionych przedsiębiorców.
Kolejno, konieczne jest złożenie do sądu arbitrażowego wezwania na arbitraż, czyli dokumentu, na mocy którego postępowanie zostanie formalnie wszczęte. Dalej, postępowanie toczy się wedle regulaminu danego sądu arbitrażowego, który może określać szczegółową procedurę, etapy, koszty postępowania czy nawet maksymalny czas trwania.
Czy wyrok sądu arbitrażowego jest wiążący?
Pomimo odformalizowania postępowania wyrok sądu arbitrażowego może mieć moc wyroku wydanego przez sąd powszechny. Aby tak się stało, niezbędne jest uznanie wyroku lub ugody zawartej przed sądem arbitrażowym przez sąd powszechny albo stwierdzenie przez sąd ich wykonalności.
Sąd powszechny w postanowieniu po pierwsze orzeka, czy wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mogą być wykonane (czyli weryfikuje kwestie formalne), a po drugie nadaje bądź odmawia nadania wyrokowi klauzuli wykonalności – co nadaje wyrokowi sądu arbitrażowego rangę tytułu wykonawczego mogącego stanowić podstawę do wszczęcia egzekucji.
Co istotne, w celu zachowania zasady dwuinstancyjności postępowania możliwe jest złożenie skargi o uchylenie wyroku polubownego do Sądu Apelacyjnego.
Podsumowanie
Arbitraż jest alternatywną, ale skuteczną metodą rozwiązywania sporów, przede wszystkim pomiędzy przedsiębiorcami. Postępowanie przed sądem arbitrażowym jest mniej sformalizowane i krótsze niż przed sądami powszechnymi, a wyrok sądu arbitrażowego może mieć moc równą wyrokowi sądu powszechnego. Powyższe czyni z sądów arbitrażowych sprawne narzędzie do rozwiązywania sporów pomiędzy świadomymi przedsiębiorcami.
Dr Rafał Trzeciakowski
Radca prawny w Grabowski i Wspólnicy
Kancelaria Radców Prawnych sp.k.
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
