Sprzedaż udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest jednym z fundamentalnych praw wspólnika i nie można jej wyłączyć postanowieniami umowy spółki. Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością są zbywalne. Wspólnicy mogą swobodnie rozporządzać posiadanymi udziałami na zasadach przewidzianych prawem oraz postanowieniami umowy spółki.
Pojęcie udziału
Udział jest prawem majątkowym wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Do udziału znajduje zatem zastosowanie ogólna zasada prawa cywilnego polegająca na swobodnej zbywalności udziału (przy czym przedmiotem zbycia może być także ułamkowa część udziału, a w określonych przypadkach także część udziału). Udziały mogą być również obciążane zastawem i użytkowaniem, jak też oddawane w dzierżawę. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 sierpnia 2013 r. (I CSK 713/12), „zasadą jest swoboda decyzji wspólnika spółki z o.o. w kwestii zbycia przypadających mu w spółce z o.o. udziałów na rzecz innego podmiotu, co jest konsekwencją samej natury spółki kapitałowej, opierającej swoją działalność na substracie kapitałowym, przy zmniejszonym znaczeniu osobowych powiązań między wspólnikami.”
Ograniczenia w rozporządzaniu udziałem
Ograniczenia w zakresie zbywalności udziału (jego części lub ułamkowej części) oraz w zakresie dopuszczalności obciążenia udziału zastawem mogą jednak wynikać z umowy albo aktu założycielskiego spółki. Ponadto rozporządzenie udziałem dokonane przed wpisem spółki do rejestru albo przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego albo emisji nowych akcji bez wartości nominalnej jest nieważne.
Zawiadomienie spółki o przejściu udziału
O przejściu udziału, jego części lub ułamkowej części udziału na inną osobę oraz o ustanowieniu zastawu lub użytkowania udziału zainteresowani zawiadamiają spółkę, przedstawiając dowód przejścia bądź ustanowienia zastawu lub użytkowania. Przejście udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz ustanowienie zastawu lub użytkowania jest skuteczne wobec spółki od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych zawiadomienie o tym wraz z dowodem dokonania czynności.
Księga udziałów
Zarząd jest obowiązany prowadzić księgę udziałów, która ma znaczenie głównie ewidencyjne i służy do ustalenia stanu posiadania udziałów przez poszczególnych wspólników, od chwili rejestracji spółki w rejestrze KRS, oraz śledzenia wszelkich zmian dotyczących wspólników i przysługujących im udziałów, jakie miały miejsce od rejestracji spółki. Funkcja ewidencyjna jest jednak wątpliwa, skoro wspólnicy nie mają obowiązku zgłaszania spółce rozporządzeń udziałami, a rozporządzenia takie są skuteczne erga omnes jedynie wobec spółki od chwili zawiadomienia. Dlatego też stan osobowy wspólników i przysługujących im udziałów ujęty w księdze udziałów nierzadko jest nieaktualny.
Obowiązki rejestrowe związane ze zbyciem udziału
Do rejestru przedsiębiorców KRS wpisuje się wyłącznie wspólników, którzy samodzielnie lub łącznie z innymi posiadają co najmniej 10 proc. kapitału. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2012 r. (III CZP 22/12): „W postępowaniu o wpis w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego danych wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, posiadających samodzielnie lub łącznie z innymi co najmniej 10% kapitału zakładowego, sąd rejestrowy może żądać przedstawienia umowy, na podstawie której nastąpiło przeniesienie w tej spółce udziału lub jego części (art. 180 KSH).”
Forma prawna oraz treść umowy sprzedaży
Umowa sprzedaży udziału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (a zatem złożonymi w obecności notariusza). W praktyce zawarcie umowy w jakiejkolwiek innej formie pisemnej lub ustnej będzie skutkowało nieważnością.
Poza formą umowy zbycia udziałów dla skuteczności tej operacji istotna jest także treść umowy spółki. Szczególną uwagę należy zwrócić na zawarte w niej zastrzeżenia dotyczące kwestii zbycia udziałów przez wspólnika. Art. 182 § KSH umożliwia uzależnienie zgody na zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części oraz zastawienie go od zgody spółki. Umowa może również w inny sposób ograniczyć kwestię zbycia zakupionych udziałów.
Na co zwrócić uwagę
Prawa przyznane osobiście. Istotną kwestią jest weryfikacja postanowień wskazujących na przyznanie wspólnikowi osobistych uprawnień w umowie spółki. Prawa przyznane osobiście to takie prawa, których skuteczność jest uzależniona od tego, czy osoba pozostaje wspólnikiem spółki.
Uprzywilejowanie udziałów. Uprzywilejowanie udziałów tym różni się od praw przyznanych osobiście, że nie jest ono związane z osobą wspólnika, a z samymi udziałami. Jaka jest tego konsekwencja? Jest, i to istotna. Otóż w razie sprzedaży takich udziałów i zmiany osoby wspólnika uprzywilejowanie to trwa nadal. Jest ono bowiem niejako „przywiązane” do praw udziałowych w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. W jaki sposób można uprzywilejować udziały? Uprzywilejowanie to może dotyczyć prawa wykonywania głosu, prawa do dywidendy, prawa udziału w majątku spółki na wypadek likwidacji spółki. Możliwe są oczywiście także inne sposoby „uprzywilejowania” takich udziałów.
Rada Nadzorcza. Zasadniczo w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie ma obowiązku powoływania Rady Nadzorczej. Wspólnikom z mocy prawa przysługują uprawnienia kontrolne, mają więc prawo do przeglądania dokumentacji spółki czy żądania wyjaśnień od spółki. Ważne jest jednak, by zapisy dotyczące Rady Nadzorczej i kompetencji Rady Nadzorczej nie uniemożliwiały prowadzenia spraw spółki.
Ograniczenia dotyczące zbywania udziałów. Standardem jest, iż do postanowień umowy spółki wpisuje się prawo pierwszeństwa wspólników do objęcia nowoemitowanych udziałów. Można również wprowadzić ograniczenia w zbywaniu udziałów, np. uzależnić zbycie lub obciążenie udziałów od zgody spółki, czyli jej zarządu. Często także spotyka się wprowadzenie prawa pierwszeństwa lub prawa pierwokupu udziałów dla dotychczasowych wspólników.
Niezależnie od powyższego, należy pamiętać o następujących kwestiach:
– zawarcie umowy sprzedaży – umowa sprzedaży udziałów powinna być w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, chyba że dokonujecie sprzedaży udziałów za pośrednictwem S24;
– zawiadomienie spółki o sprzedaży udziałów – po podpisaniu umowy sprzedaży udziałów i przejściu własności udziałów na nową osobę (nowego wspólnika) należy zawiadomić spółkę (zarząd) o tej zmianie załączając umowę sprzedaży udziałów;
– zmiana wpisu w księdze udziałów – zarząd jest zobowiązany po uzyskaniu informacji o zmianie wspólnika wprowadzić odpowiednie zapisy w księdze udziałów;
– wniosek do KRS – zarząd jest zobowiązany po zmianie wspólnika złożyć wniosek do KRS o wpis zmian;
– podatek PCC – kupujący udziały ma 14 dni od dnia zawarcia umowy sprzedaży do wysłania deklaracji PCC-3. W tym terminie powinien też zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 1 proc. od kwoty sprzedaży udziałów;
– podatek dochodowy – sprzedający powinien upewnić się, czy po sprzedaży udziałów nie będzie zobowiązany do zapłaty podatku dochodowego;
– aktualizacja w CRBR – zarząd powinien upewnić się, czy zmiana nie wymaga konieczności aktualizacji zgłoszenia do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych.
Niezbędne elementy umowy sprzedaży udziałów:
– dokładny opis przedmiotu umowy,
– oświadczenia i zapewnienia sprzedającego w zakresie przedmiotu umowy (zbywanych udziałów),
– oświadczenia i zapewnienia sprzedającego co do stanu prawnego spółki,
– oświadczenia i zapewnienia sprzedającego co do stanu finansowego spółki,
– określenie kupującego (kupujących), czyli przyszłego wspólnika (wspólników) – może nim być osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która we własnym imieniu może nabywać prawa i obowiązki,
– informacje o czasie przejścia własności udziałów,
– wskazanie ceny za udziały, zasad i terminów jej uregulowania,
– jeśli jakaś część umowy miałaby zostać objęta zasadami poufności – wskazanie tej części,
– informacje o konieczności zawiadomienia spółki o zawarciu umowy sprzedaży udziałów/zgłoszenia zmian w KRS,
– informacje o konieczności dokonania odpowiednich zapisów w księdze udziałów.
Dagmara Pajączkowska
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
