W aurze obchodów stulecia technologii drukowania offsetowego warto przedstawić w ogólnym zarysie jej współtwórców oraz zespół warunków i przyczyn, które się złożyły na jej powstanie.
Kamienne fundamenty techniki drukowania płaskiego
Choć niektórych może to wprawić w zdziwienie Đ pierwszš formš drukowš w technice drukowania płaskiego była... kamienna płyta wapiennego łupku jurajskiego o zbitej i jednolitej strukturze. Owa skała osadowa składała się w ok. 98% z węglanu wapniowego (CaCO3). Z punktu widzenia kamieniodruku (litografii) ważne było to, że drobnoziarnista porowata struktura tego materiału pozwalała równomiernie zwilżać wypolerowanš powierzchnię (zjawisko kapilarne).
Ten rodzaj drukowej formy płaskiej wynalazł w Bawarii Alois Senefelder (1771-1834) Đ urodzony w Pradze aktor i autor utworów scenicznych, który nie mogšc znaleć wydawcy dla swoich utworów, usiłował je wydrukować samodzielnie. W czasie poszukiwania taniego sposobu ich powielenia zainteresował się on włanie kamieniem jako tworzywem do sporzšdzenia formy drukowej.
Nieoczekiwany rezultat
Poczštkowo wynalazca próbował uzyskać na powierzchni płyty znacznš różnicę poziomów elementów drukujšcych i niedrukujšcych poprzez trawienie. W tym celu na wygładzonš powierzchnię nanosił rysunek tłustym tuszem o odpowiednim składzie. Tłuszcz miał chronić zakryte fragmenty kamienia przed działaniem kwasu w czasie wytrawiania elementów niedrukujšcych.
Obserwujšc ten proces zauważył, że elementy niedrukujšce, które były traktowane kwasem, stały się bardziej niż uprzednio hydrofilowe, za elementy drukujšce pokryte tłustym tuszem pozostały oleofilowe (i hydrofobowe). Jednym słowem, pierwsze Đ przyjmujšc wodę odpychajš tłustš farbę drukarskš, drugie za odwrotnie Đ łšczš się z tłustš farbš odpychajšc wodę. Tak więc do dzi formę drukowš płaskš zwilża się najpierw wodnym roztworem, a następnie pokrywa tłustš farbš drukarskš. Nie dotyczy to naturalnie technologii bezwodnego drukowania offsetowego. W póniejszych latach Senefelder konstruował prasy litograficzne, a ponadto opracował kilka nowatorskich metod nanoszenia i przenoszenia rysunku na kamiennš formę drukowš płaskš.
Wynalazek technologiczny
Fizykochemiczne właciwoci kamienia litograficznego Alois Senefelder wykorzystał w procesie drukowania w 1796 roku. Był to wówczas wynalazek epokowy. Do tej bowiem pory tworzenie form drukowych polegało, pominšwszy szczegóły, na uwypukleniu elementów drukujšcych (w stosunku do niedrukujšcych), natomiast w technice drukowania wklęsłego Đ odwrotnie. W niektórych publikacjach, i to nie tylko polskich, podaje się różne lata wynalezienia kamieniodruku jako technologii drukowania litograficznego. Zwróćmy jednak uwagę na tytuł ksišżki samego wynalazcy, Der Steindruck erfunden zu Mnchen von Aloys Senefelder 1796, w której opisuje swoje dowiadczenia przeprowadzone w Monachium, a tu włanie mamy podany rok 1796.
Trzecia technika drukowania
A więc Alois Senefelder wraz z wynalezieniem formy drukowej płaskiej (elementy drukujšce i niedrukujšce znajdujš się niemal w jednej płaszczynie), wynalazł, po technice drukowania wypukłego i wklęsłego kolejnš, trzeciš technikę drukowania płaskiego.
Techniki drukowania sš zwykle rozróżniane z uwzględnieniem kryterium rodzaju formy drukowej: wypukłej, wklęsłej, płaskiej i sitowej. Innymi słowy Đ cztery stałe formy drukowe i cztery techniki drukowania (konwencjonalne). Przy tym każdš z nich w aspekcie odmiennych procesów drukowania dzieli się na poszczególne technologie drukowania, które były i sš w różny sposób nazywane. W zasadzie nie dotyczy to internacjonalizmów słownych, jak np. typografia, litografia, fleksografia.
Kamieniodruk Đ litografia
Proces zadrukowywania podłoży drukowych bezporednio z płyty kamiennej nazwano pierwotnie kamieniodrukiem (z niem. Steindruck, Stein kamień + Druck drukowanie), a póniej, gdy niektóre terminy zastępowano internacjonalizmami Đ litografiš (z gr. lthos kamień + grphein pisać). Przy tym wyraz ălitografÓ oznaczał poczštkowo specjalistę przygotowujšcego rysunek drukujšcy na kamiennej formie drukowej płaskiej. Dlatego też w niektórych językach przez litografię bšd fotolitografię rozumie się często przygotowalnię form drukowych płaskich.
Obecnie tę drukarskš płytę kamiennš zwie się kamieniem litograficznym, a proces drukowania z niej, jak i wiedzę o nim Đ technologiš drukowania litograficznego, bšd lepiej Đ litografiš, mimo że ten termin ma i dzi dwa znaczenia. W pierwszym znaczeniu oznacza technologię drukowania, w drugim za odbitkę drukarskš wykonanš tš technologiš.
Litografii używano głównie do drukowania map, grafik i ilustracji w małych nakładach, a przede wszystkim do druków artystycznych, litografii. Nawiasem mówišc, możliwoci litografii, a raczej chromolitografii (litografii wielobarwnej) najlepiej wykorzystali wybitni artyci malarze, jak np. Delacroix, Daumier, Mencel czy Kokoschka, nie mówišc już o sławnej litografii ăMoulin RougeÓ Toulouse-Lautreca.
Jednakże łatwo pękajšce kamienne ăflizyÓ, na które nanoszenie grafiki, obrazów wymagało sporo czasu i zdolnoci manualnych, nie mogły być przydatne w przemysłowym wytwarzaniu płaskich form drukowych.
Metalowe formy drukowe płaskie
Zastšpienie ciężkich, grubych płyt kamiennych cienkimi płytami metalowymi: cynkowymi i aluminiowymi wpłynęło na budowę arkuszowych maszyn cynkograficznych, w których stosowano również aluminiowe formy drukowe.
Technologię drukowania bezporedniego z cynkowej formy drukowej płaskiej nazwano cynkodrukiem (z niem. Zinkdruck), a póniej Đ cynkografiš. Na wszelki wypadek zaznaczmy, że owa cynkografia nie miała nic wspólnego z wypukłš kliszš cynkowš, wytrawianš w fotochemigrafii.
Technologię drukowania bezporedniego z aluminiowej formy drukowej płaskiej okrelano najpierw jako aluminiumdruk (z niem. Aluminiumdruck), a póniej Đ algrafiš (Al aluminium + grafia, z gr. grphein). Nawišzujšc za do technologii drukowania offsetowego (poredniego) zauważmy, że poczšwszy od litografii, technologie drukowania bezporednio z płaskiej formy drukowej stosowano w drukarstwie co najmniej sto lat!
Kilka innych wynalazków
Naturalnie rozwój tych technologii był możliwy dzięki innym wynalazkom, m.in.: dagerotypii (fotografia, klisza, błona fotograficzna), talbotypii, fotolitografii, (autotypii), rastrowaniu półtonów Đ słowem: dzięki fotochemicznemu utrwalaniu obrazu drukowanego z form pokrywanych warstwš wiatłoczułš. Ponieważ w literaturze przedmiotu doć często pomijane sš kwestie barwnoci druków, zwróćmy uwagę na dwóch wynalazców, którzy w dużej mierze przyczynili się do rozwoju fotografii barwnej i czterobarwnego drukowania.
Pierwszym był Jakob Christoph Le Blon (1667-1741), który już w 1725 roku dowodził, że większoć barw oryginałów można odtworzyć w trój- lub czterobarwnym drukowaniu. W ksišżce pt. Coloritto opublikował swoje dowiadczenia potwierdzajšce, że niektóre barwy farb drukarskich po odpowiednim ich zmieszaniu odtwarzajš inne barwy, jeżeli farby te sš transparentowe, to znaczy, gdy warstwy tych farb na białym papierze sš przezroczyste. Zastanawia więc fakt, że w chromolitografii stosowano, i to wcale nierzadko, nawet dwanacie farb drukarskich o różnych barwach.
Drugi za to genialny fizyk James Clerk Maxwell (1831-1879), którego znamy przede wszystkim z czterech równań opisujšcych podstawowe prawa elektrycznoci i magnetyzmu. Wczeniej zajmował się m.in. postrzeganiem barw, systematykš barw i fotografiš. Dowiódł on w 1861 roku na podstawie trzech negatywów możliwoci fotograficznej separacji barw za pomocš filtrów optycznych Đ słowem: możliwoci odtwarzania barw oryginału za porednictwem negatywów. Ta koncepcja legła u podstaw póniejszej fotoreprodukcji poligraficznej.
Choć wspomniałem tu zaledwie kilka wynalazków, to można powiedzieć, że zarówno wczeniejsze wynalazki, jak i rozwój litografii, cynkografii i algrafii utorowały drogę technologii drukowania poredniego (offsetowego), która powstała na poczštku XX wieku przy udziale Iry Washingtona Rubla i Caspara Hermanna. Ale o tym w następnej częci. cdn.
