Systemy bezporedniego nawietlania form drukowych sš dzi jednš z najnowoczeniejszych technologii stosowanych w poligrafii. W dalszym cišgu jednak sš to rozwišzania znajdujšce się w doć wczesnej fazie rozwoju. Poniższy tekst ma opisać stan obecny tej technologii, jak też zastanowić się nad jej przyszłociš oraz wpływem systemów CtP na rynek poligraficzny.
Rozwój rynku CtP
Rozwój technologii CtP w nierozerwalny sposób łšczy się z rozwojem rynku urzšdzeń CtP. Pierwsze systemy bezporedniego nawietlania form pojawiły się w połowie lat 90. XX wieku i poczštkowo były traktowane bardziej jako dowód możliwoci technicznych niż rzeczywicie przydatne narzędzie. Pomimo tych trudnych poczštków wielu producentów systemów poligraficznych zauważyło potencjalne zalety takich systemów i rozpoczęło ich produkcję pomimo znikomego zainteresowania ówczesnego rynku.
Systemy nawietlania form drukowych sš sprzętem instalowanym w drukarni Đ jako uzupełnienie (bšd zamiennik) tradycyjnego cišgu technologicznego. Tłumaczy to słabš poczštkowo reakcję rynku: drukarze sš z natury konserwatywni i obawiajš się gwałtownej zmiany technologii produkcji, tym bardziej, że w przypadku CtP oznacza to również całkowitš zmianę systemu pracy przygotowalni. Nie należy się zatem dziwić, że na tysięcznš instalację CtP (w skali wiata!) musielimy czekać ponad trzy lata.
Rozwój rynku CtP oznaczał jednoczenie powolnš rezygnację z efektów pierwszej rewolucji poligraficznej lat 80., tzn. wyjcia przygotowalni z drukarni, które nastšpiło w wyniku rozpowszechnienia systemów DTP. Obecnie coraz częciej zdarza się, iż drukarnia znów wiadczy kompleksowe usługi, od projektu aż do dystrybucji gotowego produktu. Wišże się to z walkš o opanowanie rynku, ale także z faktem ăucieczki do przoduÓ, a więc ponoszeniem ryzyka w nadziei na wywalczenie sobie korzystniejszej pozycji wobec konkurencji. W takich włanie warunkach nastšpiła duża dynamizacja rynku CtP Đ częciowo jako nowoczesnej technologii przydatnej w tworzeniu odpowiedniego obrazu firmy, ale także jako sposobu na skrócenie cyklu produkcyjnego i zapewnienie większej kontroli nad jego efektami. Obecnie jest to jeden z najbardziej dynamicznych segmentów poligrafii, interesujšcy zarówno duże, jak i małe firmy. Mamy więc zarówno systemy nawietlania form ukierunkowane wyranie na niskie nakłady i małe formaty, jak też i takie, które można efektywnie wykorzystywać tylko w wysokonakładowej produkcji. Rynek ten uległ już wtórnej fragmentacji: zaczęły się pojawiać rozwišzania niszowe, przeznaczone dla bardzo specyficznych celów (np. nawietlanie form do drukowania gazet bšd dla fleksografii).
W chwili obecnej (stan na marzec 2001) na wiecie pracuje ponad 6500 systemów CtP różnych typów. W Polsce do maja 2001 włšcznie zainstalowano (bšd zakontraktowano do instalacji w I połowie roku 2001) 27 nawietlarek form drukowych Đ tzn. o 10 więcej niż pracowało w Polsce w grudniu 2000. Ten dynamiczny wzrost, mimo iż dokonuje się z pewnym opónieniem w stosunku do wiata, doskonale odzwierciedla rynkowy potencjał takich systemów. Opónienie ilustruje chociażby fakt, że w Hiszpanii pracuje dzi 240 systemów CtP, z czego ponad 1/3 to instalacje pochodzšce z roku 2000. Wynika z tego, że nasz rynek nadal jest wystarczajšco głęboki, aby nie dał się łatwo zmonopolizować przez jedno rozwišzanie.
Rynek CtP Đ podział terytorialny
Dwa kontynenty Đ Europa i Ameryka Płn. Đ zdominowały jak dotychczas wiatowy rynek CtP. Zaledwie 15% nawietlarek form zainstalowano poza tymi terytoriami (stan na koniec roku 2000). Na dodatek Europa wysuwa się w tym wycigu na czoło Đ pracuje tu blisko połowa zainstalowanych na wiecie systemów CtP. Wielu analityków tłumaczy to wielkim zróżnicowaniem kulturowym, co powoduje duże rozdrobnienie rynku poligraficznego i w konsekwencji większe nasycenie urzšdzeniami niż w Ameryce, gdzie przeciętne nakłady prac sš większe, a zakres dystrybucji znacznie szerszy. Z drugiej strony księgarnie internetowe nie znajš granic; pamiętajmy także, że język angielski stał się nieformalnym językiem ogólnowiatowym; dodatkowo, w warunkach swobodnej wymiany towarów i usług w UE czy NAFTA, kryteria lokalizacji sš drugorzędne. Podstawowy element decyzyjny to czas i koszt realizacji zamówienia Đ i tutaj włanie systemy CtP mogš zwiększyć konkurencyjnoć firmy. Względnie szerokie rozpowszechnienie CtP w Europie jest moim zdaniem włanie elementem walki o klienta, tym bardziej, że włanie w Europie zaczęło się rozpowszechniać usługowe przygotowanie płyt w systemach CtP.
Rynek CtP Đ podział wg formatów
Formaty systemów CtP odzwierciedlajš formaty maszyn drukujšcych stosowanych do produkcji Đ w przeciwieństwie do nawietlarek filmów, gdzie do dzi jeszcze maszyny pełnoformatowe sš często wykorzystywane do oszczędnego (szybkiego) wiecenia małych prac. W systemach CtP widać zdecydowanš przewagę urzšdzeń pełnoformatowych (B1) Đ stanowiš one 60% wszystkich zainstalowanych systemów (stan na koniec roku 2000). Półformat (B2) i wielki format (B0 lub większy) sš wyranie mniej popularne Đ odpowiednio 16 i 9% instalacji (choć urzšdzenia wielkoformatowe sš dzi obiektem największego zainteresowania). Nawietlarki formatu B3 stanowiš absolutny margines Đ w praktyce najczęciej w tym formacie stosuje się technologie alternatywne wobec metalowej płyty offsetowej: z jednej strony sš to płyty poliestrowe lub podobne rozwišzania o znacznie niższych kosztach inwestycji niż w przypadku nawietlarki płyt metalowych, a z drugiej strony pojawia się bardzo silna konkurencja w postaci bezporedniego drukowania z danych cyfrowych.
Ponad 10% zainstalowanych urzšdzeń CtP to maszyny przeznaczone specjalnie do nawietlania płyt dla drukarń gazetowych. Sš one wyróżniane nie tylko ze względu na nietypowe formaty (ătabloidÓ, ăbroadsheetÓ, ăpanoramaÓ) wykorzystywane przez gazety, ale także dlatego, iż korzystajš zwykle z nietypowych płyt oraz sš maszynami o bardzo wysokiej automatyzacji (a zatem i wydajnoci). Nie ma oczywicie powodów, by drukarnie gazetowe nie mogły w ogóle korzystać ze standardowych systemów CtP, jednak najczęciej decydujš się one włanie na ăniszoweÓ nawietlarki idealnie dopasowane do ich profilu produkcji.
W chwili obecnej największe zainteresowanie rynku budzš systemy dużego formatu (tj. B1, B0 i większe), stanowišce logiczny cišg technologiczny z nowoczesnymi maszynami takich formatów. Przy tych rozmiarach płyt ich bezporednie nawietlanie z danych cyfrowych jest korzystniejsze nie tylko ekonomicznie, ale i technologicznie, ponieważ eliminuje długotrwałe operacje ręcznego montażu i kopiowania; warto przy tym pamiętać, że wielkoformatowe maszyny drukujšce sš zazwyczaj stosowane także w celu uzyskania odpowiedniej wydajnoci druku, a koszt systemu CtP w formacie B0 stanowi nie więcej niż 10% kosztów odpowiedniej maszyny. Sztuczne ograniczanie wydajnoci maszyny poprzez stwarzanie ăwšskiego gardłaÓ w kopiarni jest oczywistym bezsensem.
Rozwój technologii CtP
Rozwój technologii CtP to w istocie historia rozwoju materiałów (tj. płyt lub ich odpowiedników), jak też systemów laserowych. Dzisiejsze systemy dalece odbiegajš od urzšdzeń prezentowanych po raz pierwszy w latach 1992-93. W chwili obecnej możemy już mówić o wykształceniu się pewnych standardów urzšdzeń nawietlajšcych, przy czym bardzo często standardy takie sš wspólnym dziełem kilku firm. Dwóch pionierów CtP Đ firmy Creo i Gerber Đ stworzyło dwie najpowszechniej obecnie stosowane technologie: termicznš (nawietlarki z bębnem zewnętrznym) i widzialnš (maszyny z bębnem wewnętrznym), i obie do dzi rywalizujš ze sobš. Na razie stan rywalizacji jest mniej więcej remisowy: ok. 45% zainstalowanych maszyn korzysta z laserów wiatła widzialnego, reszta (55%) z laserów podczerwonych (termicznych). Nadal jednak powstajš nowe technologie, które mogš poważnie zaburzyć ten obraz Đ o najważniejszych powiemy w dalszej częci niniejszego tekstu.
W cišgu ostatnich lat wielu producentów znikło z rynku; wród nich były takie marki, jak choćby Gerber, Scitex (pierwsza firma produkujšca narzędzia dla cyfrowej przygotowalni) czy Linotype-Hell Đ firma z olbrzymimi tradycjami i markš będšcš dla klientów gwarancjš najwyższej jakoci. Z drugiej strony jednak pojawiajš się nowe pomysły i firmy oferujšce całkowicie nowe produkty, np. basysPrint (z nawietlarkami konwencjonalnych płyt), Gretag Imaging (nawietlarki firmy Cymbolic Sciences) czy Olec Đ producent głowic do druku atramentowego, nadajšcych się także do produkcji form offsetowych. Czy możemy zatem w wiarygodny sposób przewidywać przyszłoć technologii CtP? Można zauważyć, że w tej branży zachodzš podobne procesy jak np. w przemyle motoryzacyjnym, tj. konsolidacja dostawców w wielkich konsorcjach, wspólne korzystanie z projektów (obniżenie kosztów projektowania) czy próby opanowania rynków niszowych; podobnie też mamy do czynienia z systemami projektowanymi raczej ăna pokazÓ Đ aby udowodnić pewne możliwoci Đ niż realizujšcymi rzeczywiste potrzeby klientów. Nie można jednak wykluczyć, że Đ podobnie jak ăconcept carsÓ Đ te pomysły konstruktorów sš zwiastunami standardowych rozwišzań najbliższej przyszłoci. Można zatem prognozować, że przyszłe systemy CtP nie będš dalece odbiegać od tego, co oglšdalimy na najważniejszych imprezach targowych w latach 2000-2001.
Systemy CtP I generacji
Systemy takie były oferowane w połowie lat 90. oraz prezentowane na targach DRUPAŐ95. W większoci przypadków były to urzšdzenia drogie i niezbyt wydajne. Ponieważ płyty do tych systemów trzeba było opracowywać właciwie od podstaw, najczęciej również ówczesne nawietlarki CtP konstruowano specjalnie ăwokółÓ okrelonej płyty. Zdarzało się także, że do nawietlania płyt adaptowano rozwišzania nawietlarek do filmów (np. Scitex DoPlate).
Systemy I generacji wykorzystywały zarówno technologię termicznš, jak i wiatła widzialnego. Pojawiły się wówczas wszystkie typowe obecnie rozwišzania laserów: diody 830 nm, lasery YAG 1064 nm czy lasery argonowo-jonowe (zielone). Rzadkociš były systemy, które mogły korzystać wymiennie z wielu laserów; pierwszš takš maszynš był system CtP Linotype-Hell Gutenberg (B1), w którym można było zainstalować głowicę z laserem YAG lub FD YAG (odpowiednio: podczerwonym lub zielonym). Rozwišzania firmy Purup, oparte na wymiennych modułach Đ z których dawało się zestawić nawietlarkę filmów lub płyt, z różnymi typami laserów Đ z możliwociš ich wymiany w trakcie eksploatacji urzšdzenia, stały się zwiastunem systemów II generacji. Rozwišzania te sš zresztš używane przez tego producenta do dzi (rodzina Imagemaker).
Systemy CtP II generacji
Poczšwszy od targów IMPRINTAŐ97 zaczęły się pojawiać nowe systemy nawietlania form, które możemy nazwać II generacjš. Większoć nowych rozwišzań CtP zaprezentowano na targach DRUPA 2000. Sš to przeważnie systemy zbudowane od podstaw z mylš o nowych materiałach Đ bardzo duże zainteresowanie producentów płyt nowoczesnymi płytami CtP umożliwiło właciwie stworzenie całkowicie nowych rozwišzań nawietlarek.
Większoć producentów systemów II generacji rozwija te urzšdzenia w postaci całej rodziny nawietlarek, charakteryzujšcych się modułowš lub wariantowš budowš. W ramach takiej rodziny dostępne sš różne formaty, różne technologie laserów, różne wydajnoci i różne systemy automatyzacji. Przykładem takiej niezwykle rozbudowanej rodziny jest Agfa Galileo (17 wariantów podstawowych) czy CreoScitex Trendsetter (11 wariantów plus odmiany do sporzšdzania odbitek próbnych).
Większoć systemów II generacji korzysta ze sprawdzonych technologii opracowanych w latach 90., choć pojawiło się kilka nowych rozwišzań technicznych Đ takš nowociš jest np. dioda laserowa wiatła fioletowego, wprowadzona jako alternatywne ródło wiatła w systemach CtP w roku 2000. W ramach systemów II generacji pojawiły się także maszyny specjalizowane, np. dla gazet lub do nawietlania form dla druku fleksograficznego. cdn.
