Praca w niesprzyjających warunkach środowiska zakładu poligraficznego może się przyczynić do powstania tzw. choroby zawodowej. Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić zarówno podczas zatrudnienia, jak i po jego ustaniu. Warto wiedzieć, że nie każde schorzenie może być uznane za chorobę zawodową. Koniecznym warunkiem jest wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych zawartych w wykazie chorób zawodowych i uznanych za chorobę zawodową oraz dokonanie odpowiedniego zgłoszenia przez uprawnione organy, pracodawcę, inne osoby czy też obecnego bądź byłego pracownika. Procedura orzekania o chorobie zawodowej to proces długotrwały i skomplikowany, ale daje możliwość rekompensaty w postaci przyznania odszkodowania bądź renty za utratę zdrowia.
Tryb postępowania przy podejrzeniu choroby zawodowej zgodnie z obowiązującymi przepisami jest zawarty w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dziennik Ustaw Nr 105 z 2 lipca 2009, poz. 869 ze zm.; dalej w skrócie rozporządzenie) oraz w ustawie z dnia 27 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r., nr 21, poz. 94 ze zm; dalej w skrócie KP). W nowym rozporządzeniu znalazł się również nowy wykaz chorób zawodowych. Niektóre z wprowadzonych zmian są dość istotne, a więc warto się z nimi zapoznać.
Definicja choroby zawodowej
Definicję choroby zawodowej określa Kodeks Pracy. Zgodnie z art. 235 KP za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych narażeniem zawodowym. Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.
Warunki uznania schorzenia za chorobę zawodową
Warunkiem uznania schorzenia za chorobę zawodową jest to, że zostało ono ujęte w wykazie chorób zawodowych. Kolejnym warunkiem jest udowodnienie, że stwierdzone schorzenie jest skutkiem narażenia zawodowego. Objawy choroby powinny odpowiadać znanym skutkom biologicznym działania danego czynnika. Ponadto wielkość, rodzaj i czas trwania narażenia muszą być potwierdzone w ocenie narażenia (dochodzeniu epidemiologicznym) i muszą osiągać wartości na poziomie stwarzającym ryzyko wystąpienia danej choroby. Chorobę zawodową rozpoznaje się na podstawie objawów, które ujawniły się już w czasie narażenia ewentualnie po nim, ale w czasie nie dłuższym niż wskazany w rozporządzeniu.
Przykład. Do stwierdzenia zawodowego uszkodzenia słuchu wymagane jest rozpoznanie u pracownika „obustronnego trwałego odbiorczego ubytku słuchu typu ślimakowego lub czuciowo-nerwowego spowodowanego hałasem, wyrażonego podwyższeniem progu słuchu o wielkości co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, obliczonego jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz” (kryteria określone w p. 21 wykazu – spełniony warunek 1), przy udowodnionym narażeniu na hałas ponadnormatywny na stanowisku pracy (poziom natężenia hałasu LA,eq,8h > 80 dB – spełniony warunek 3). Wiadomo bowiem, że tylko taki rodzaj ubytku słuchu jest skutkiem przewlekłego działania hałasu (spełniony warunek 2). Objawy uszkodzenia słuchu powinny być udokumentowane wynikami badań wykonanych nie później niż 2 lata od ustąpienia narażenia (warunek 4).
Okres na udokumentowanie objawów chorobowych
W aktualnie obowiązującym wykazie chorób zawodowych dla każdego punktu został ustalony okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej. Pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym dla niektórych schorzeń takiego okresu nie określa się (np. w odniesieniu do zatruć przewlekłych, pylic płuc, niektórych skutków działania azbestu czy chorób zakaźnych, dla nowotworów zawodowych – okres ustalony indywidualnie w zależności od okresu latencji nowotworu; dla zatruć ostrych – 3 dni).
Kto może dokonać zgłoszenia choroby zawodowej?
Zgodnie z art. 235 §1 KP pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej. Taki obowiązek dotyczy także lekarza podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej. W każdym przypadku podejrzenia choroby zawodowej dokonuje:
1) lekarz,
2) lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął takie podejrzenie u pacjenta – kieruje na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania,
3) pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną, a były pracownik kieruje zgłoszenie bezpośrednio do instytucji wymienionych niżej.
Komu należy zgłosić podejrzenie choroby zawodowej?
Zgodnie z powołanym we wstępie rozporządzeniem podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się:
1) właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu,
2) właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy – których właściwość ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy w przypadku, gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie.
Dalszy tryb postępowania
Właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie, na badanie do jednostki orzeczniczej w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania.
W powyższych przypadkach wykorzystywane są specjalne druki określone rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dziennik Ustaw z dnia 19 sierpnia 2002 r., Nr 132 poz. 1121 ze zm.).
Placówki służby zdrowia właściwe do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej
Zgodnie z § 5.1. rozporządzenia lekarzem właściwym do orzekania w zakresie chorób zawodowych jest lekarz spełniający odpowiednie wymagania kwalifikacyjne (specjalista medycyny pracy), zatrudniony w uprawnionej jednostce orzeczniczej.
Jednostki orzecznicze I stopnia
Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są:
1) poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy;
2) kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych);
3) poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego – w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych;
4) jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja – w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby.
Jednostki orzecznicze II stopnia
Jednostkami orzeczniczymi II stopnia od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach orzeczniczych I stopnia są jednostki badawczo-rozwojowe w dziedzinie medycyny pracy.
Właściwość ww. jednostki ustala się zgodnie z kryteriami określonymi w § 3 ust. 1 rozporządzenia, czyli według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, albo według krajowej siedziby pracodawcy, a w przypadku, gdy pracownik zamieszkuje w innym województwie niż była wykonywana praca w narażeniu zawodowym, właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według aktualnego miejsca zamieszkania pracownika.
W procedurze orzekania o chorobie zawodowej przewidziany jest zatem tryb dwóch instancji, z możliwością odwołania od orzeczenia I instancji (wniosku o badanie ponowne w jednostce II instancji).
Decyzja w sprawie stwierdzenia choroby zawodowej
Orzekanie o chorobie zawodowej to proces długotrwały. Wymagane jest bowiem nie tylko ustalenie dokładnego rozpoznania klinicznego choroby, ale przede wszystkim rozstrzygnięcie w sposób jednoznaczny, lub zgodnie z zasadą przeważającego prawdopodobieństwa, o przyczynie zmian chorobowych. Jest to także proces kilkuetapowy: zgłoszenie podejrzenia – ocena narażenia zawodowego – ustalenie rozpoznania i powiązanie go z narażeniem zawodowym (etap orzecznictwa lekarskiego) – wydanie decyzji administracyjnej stwierdzającej chorobę zawodową (etap inspektora sanitarnego).
Orzeczenie lekarskie
Orzeczenie lekarskie jest przesyłane właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi oraz osobie zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej, a w przypadku, gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia – również jednostce orzeczniczej I stopnia. Orzeczenie stanowi wraz z całym materiałem dowodowym podstawę do wydania przez inspektora sanitarnego decyzji administracyjnej stwierdzającej bądź nie chorobę zawodową. Postępowanie przed państwowym inspektorem sanitarnym również charakteryzuje się dwuinstancyjnością. I stopień administracyjny stanowi Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny. Wydana przez niego decyzja jest adresowana do pracownika, pracodawców, u których pracownik był zatrudniony na potencjalny czynnik sprawczy podejrzewanej choroby zawodowej, do jednostki orzeczniczej, która wydała orzeczenie oraz do właściwego okręgowego inspektora pracy. Od tej decyzji przysługuje odwołanie do Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, który wydaje decyzję jako organ II instancji. Decyzja inspektora sanitarnego staje się ostateczna w terminie 14 dni od dnia stwierdzenia.
Prawomocna decyzja administracyjna
Dopiero uprawomocniona decyzja stwierdzająca chorobę zawodową pozwala na zgłoszenie swojego schorzenia jako choroby zawodowej do oddziału ZUS w celu ustalenia przez lekarza orzecznika ZUS stopnia uszczerbku na zdrowiu i wynikającego z niego prawa do jednorazowego odszkodowania bądź innych świadczeń.
Tryb odwoławczy
Zarówno w trakcie orzekania o chorobie zawodowej, jak i podejmowania decyzji o chorobie zawodowej w postępowaniu administracyjnym obowiązuje model 2-stopniowy. Od orzeczenia/decyzji ustalonego w I instancji można się odwołać do placówki/organu II instancji. Prawo do odwołania od treści orzeczenia lekarskiego przysługuje pracownikowi w terminie 14 dni od daty otrzymania orzeczenia. Powinno mieć ono formę wniosku o ponowne badanie i zostać złożone za pośrednictwem jednostki, która wydała orzeczenie. Od decyzji inspektora sanitarnego odwołać się może natomiast zarówno pracownik, jak i pracodawca. Orzeczenie i decyzja wydane w II instancji mają charakter ostateczny i nie przysługuje od nich odwołanie. Od decyzji Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego – jeśli w procedurze miały miejsce uchybienia formalne i prawne.
Etapy orzekania o chorobie zawodowej:
– zgłoszenie podejrzenia,
– ocena narażenia zawodowego,
– ustalenie rozpoznania i powiązanie go z narażeniem zawodowym (etap orzecznictwa lekarskiego),
– wydanie decyzji administracyjnej stwierdzającej chorobę zawodową (etap inspektora sanitarnego).
Na każdym etapie przysługuje wnioskodawcy prawo do złożenia odwołania od niekorzystnej dla siebie decyzji, co stanowi istotne uprawnienie!
ania.szczecin@interia.pl
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. Z 1998 r., nr 21, poz. 94 ze zm.)
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dziennik Ustaw z dnia 19 sierpnia 2002 r., Nr 132, poz. 1121 ze zm.)
3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dziennik Ustaw Nr 105 z 2 lipca 2009, poz. 869 ze zm.)
