Na wstępie należy wyjanić, co to jest uszlachetnianie produktów drukowanych i do czego ma służyć? Przyjšł się podział produkcji poligraficznej na cztery podstawowe grupy produktów: akcydensy, opakowania, produkcja dziełowa i prasowa. Pierwsze dwie grupy w zależnoci od przeznaczenia i wymagań estetycznych oraz wytrzymałociowych bardzo często wymagajš naniesienia w czasie procesu drukowania lub po jego zakończeniu warstwy ochronnej bšd ochronno-uszlachetniajšcej. Stosowane sš trzy technologie nanoszenia warstw ochronnych i uszlachetniajšcych: lakierowanie, laminowanie i drukowanie foliš na goršco wraz z przetłaczaniem.
Lakierowanie
Naniesienie warstwy ochronnej na wydrukowane arkusze w postaci lakieru (dyspersyjnego lub UV) zabezpiecza je przed cieraniem Đ zarysowaniem warstwy farby, zwiększa ich żywotnoć i podnosi estetykę produktów wydrukowanych. Starsze modele maszyn drukujšcych nie posiadajš zintegrowanych zespołów lakierujšcych i aby polakierować druki, należy zadrukowane arkusze w kolejnej maszynie poddać procesowi lakierowania, natomiast nowsze modele w zależnoci od wymagań inwestora sš wyposażane w jeden, dwa, a nawet trzy zespoły lakierujšce (w przypadku wielozespołowych maszyn z odwracaniem).
Procesowi lakierowania poddawane sš druki, w stosunku do których wymagane sš wysoka jakoć i dłuższa żywotnoć, a mianowicie większoć druków reklamowych i opakowań. Specjalnš grupę stanowiš prospekty reklamowe i opakowania ekskluzywnych produktów rynkowych; w tym przypadku może być zastosowane podwójne lakierowanie: lakierem dyspersyjnym i UV (naniesienie lakieru UV wymaga zastosowania w maszynie suszarki UV). Dzięki takiej kombinacji można uzyskać niektóre elementy rysunku błyszczšce lub matowe, natomiast lakierujšc podwójnym lakierem na maszynie o pięciu lub szeciu zespołach drukujšcych, gdzie do wykonania ekskluzywnego produktu zastosowano na jednym z zespołów drukujšcych specjalnš farbę, np. metalizowanš, uzyskuje się specjalne efekty wizualne, spełniajšce również funkcje zabezpieczeń Đ chronišce przed fałszerstwami. Drukowanie na podłożach metalizowanych jest porównywalne z poddrukowywaniem farbš metalizowanš; daje to duże możliwoci uzyskania efektów specjalnych i duży kontrast wydrukowanych produktów (opakowań lub produkcji reklamowej). Efekty specjalne uzyskuje się również stosujšc m.in. lakiery wypukłe, puchnšce, z dodatkiem brokatów lub iriodynów.
Produkty wysokiej klasy wymagajš wysokiej klasy opakowań Đ znajdujš tu również zastosowanie farby i lakiery strukturalne stwarzajšce wrażenie, że dotykamy produktu wydrukowanego na opakowaniu.
Do nanoszenia warstwy lakieru na wydrukowane arkusze poza technologiš offsetowš stosowana jest również technologia sitodrukowa. Według polskiego producenta maszyn sitodrukowych, firmy Aped, poczštkowo do lakierowania stosowano włanie maszyny sitodrukowe, a następnie zaczęto wprowadzać zespoły lakierujšce do maszyn offsetowych. Wszystkie modele maszyn produkowane przez Aped i inne polskie firmy znajdujš zastosowanie do lakierowania. W technologii sitodrukowej można lakierować powierzchnie wybiórczo, ponadto ma ona tę zaletę, że warstwa lakieru może być o wiele grubsza aniżeli w technologii offsetowej tworzšc relief, co uważane jest za dużš zaletę.
Postęp techniczny umożliwia wprowadzanie na rynek nowych, bardzo wydajnych, sterowanych elektronicznie sitodrukowych maszyn do lakierowania pełnych powierzchni i wybiórczego. Przykładem takiego rozwišzania jest oferowana przez firmę Wolff Trading rotacyjna sitodrukowa linia do wybiórczego lakierowania lakierem UV Hibis 104.
Oto podstawowe dane linii Hibis 104: maks. format arkusza 740x1040 mm, gramatura papieru od 80 do 400 g/m2, wydajnoć ok. 7300 ark./h.
Segmenty wyposażenia: samonakładak Mabeg M3 wyposażony w boczny register; jednostka lakierujšca zawierajšca system szybkiego mocowania płyt, pozwalajšcy na szybkie zmiany zlecenia (jednostka lakierujšca składa się z: cylindra sitowego z napędem, rakla regulowanego w osi lub w promieniu, systemu nakładania lakieru z automatycznš kontrolš poziomu dozowania, wałka dociskowego; dowolne pozycjonowanie sita w 3 różnych formatach i dowolne pozycjonowanie sita regulowane w czasie produkcji); sekcja wykładania z 3-lampowš suszarkš UV i stołem spływowym z podsysem jest wyposażona w oddzielny silnik i ma wbudowany system nadmuchu na arkusze od dołu. Urzšdzenie umieszczone pod transporterem z wentylatorem zapewnia próżnię i podtrzymuje arkusze. Promiennik UV jest wmontowany w linię i przykryty specjalnš obudowš. W przypadku zatrzymania maszyny z jakiegokolwiek powodu, lampy automatycznie odwrócš się o 180Ą i włšczš tylko na połowę mocy, aby zapobiec pożarowi lub przegrzaniu transportera.
Wentylator z podsysem wytwarza próżnię jednoczenie chłodzšc lampy UV. Oddzielny wentylator do utrzymywania arkuszy w pozycji poziomej wraz z wycišgiem powietrza oraz kontrolš iloci i przepływu powietrza jest dostarczany w standardowym wyposażeniu.
Pomimo sporego zainteresowania liniš Hibis 104, w Polsce nie ma dotychczas żadnej instalacji.
Firma Grafikus oferuje na polskim rynku dwie arkuszowe maszyny sitodrukowe, które spełniajš również funkcję urzšdzenia do lakierowania wybiórczego.
Pierwsza z nich to cylindrowa maszyna Sakurai S.C.-102AII w maksymalnym formacie 1020x720 mm, drukujšca z wydajnociš od 900 do 3300 ark./h na podłożach o gruboci od 0,1 do 1,0 mm. Maszyna zapewnia, zdaniem producenta, stabilne i precyzyjne automatyczne podawanie i wykładanie zadrukowanych arkuszy; wszystkie czynnoci regulacji ramy, rakla i pozycjonowania arkuszy sš łatwe w obsłudze.
Druga maszyna sitodrukowa ze stop cylindrem Sakurai Maestro MS-102AII należy do najnowszej linii arkuszowych maszyn sitodrukowych, które pozwalajš na zadrukowywanie arkuszy papieru, folii i innych materiałów o gruboci od 0,075 mm do 0,8 mm oraz formatach od 420x297 mm do 1050x750 mm. Dokładnoć pasowania na poziomie 0,01 mm zostaje zachowana przy różnych prędkociach drukowania z zakresu od 400 do 4000 arkuszy na godzinę.
Jak zapewnia producent, maszyny Maestro MS-102AII pozwalajš na znaczne obniżenie kosztów zastosowania techniki sitodruku z wykorzystaniem jej zalet, np. przy drukowaniu opakowań, galanterii papierniczej i lakierowaniu wybiórczym.
Arkusze w maszynie Sakurai sš prowadzone po stole spływowym pokrytym tworzywem zabezpieczajšcym przed gromadzeniem się ładunków elektrostatycznych. Istnieje możliwoć opuszczenia płyty wykładania o 90Ą, co ułatwia czyszczenie maszyny oraz pozwala na szybkš i łatwš wymianę sita.
Panel operatorski obejmuje ekran dotykowy oraz wszystkie przyciski sterujšce, których liczba została zredukowana do minimum w celu ułatwienia obsługi maszyny. Na ekranie dotykowym ustala się prędkoci oraz nastawy liczników arkuszy. Również informacje o zakłóceniach i przyczynach zatrzymania maszyny wywietlane sš na ekranie.
Firma Grafikus reprezentuje w Polsce także niemieckiego producenta linii Billhfer seria PS do w pełni zautomatyzowanego, wysokopołyskowego lakierowania arkuszy lakierami UV, dyspersyjnymi oraz rozpuszczalnikowymi na papierach i kartonach. Wydajnoć linii we wszystkich oferowanych formatach wynosi 12 000 ark./h przy gramaturach od 70 do 450 g/m2. Natomiast linie Billhfer GP majš nieco niższš wydajnoć (10 000 lub 8000 ark./h) i obsługujš formaty od 1040 x 820 do 1420 x 1020 mm.
Laminowanie
Laminowanie, czyli naniesienie warstwy ochronnej w postaci folii na wydrukowane arkusze, wykonywane jest na specjalnie do tego celu skonstruowanych urzšdzeniach. Praktycznie stosowane sš dwie metody laminowania: na mokro z zastosowaniem specjalnych klejów i na goršco. W obu przypadkach stosowane sš odpowiednie folie dostosowane do danej technologii (materiały eksploatacyjne do uszlachetniania zostały przedstawione na następnych stronach). W niniejszym artykule zostały pominięte druki wielkoformatowe, np. billboardy czy karty plastikowe ze względu na specyfikę tych produktów.
Drukarnie lub firmy zajmujšce się usługowo uszlachetnianiem majš do wyboru sporš grupę urzšdzeń oferowanych przez ich polskich producentów i firmy reprezentujšce producentów zagranicznych.
Polski producent Đ firma Proxima Đ rozpoczšł produkcję urzšdzeń do laminowania papieru i kartonu na goršco z zastosowaniem kleju termoplastycznego w 1998 roku. Obecnie na rynku dostępne sš dwa modele foliarek do laminowania jednostronnego: MG-725 o szerokoci roboczej 720 mm i wydajnoci do 600 m2/h i MG-520 o szerokoci roboczej 520 mm i wydajnoci 400 m2/h. Obie foliarki majš płynnš regulację temperatury kalandra od 20 do 140ĄC, jak również płynnš regulację siły docisku od 0 do 24 kN. Nakładanie arkuszy odbywa się ręcznie, natomiast produkty mogš być nawijane lub ręcznie separowane. Foliarki Proximy znajdujš zastosowanie do małych i rednich nakładów.
Drugim polskim producentem urzšdzeń do foliowania jest firma Foliam, która dostarcza swoje produkty na rynek polski i do krajów europejskich. Foliarka tej firmy w formacie B1 osišga wydajnoć w granicach: od 800 do 1200 ark./h w zależnoci od podłoża (papier 60 g/m2 Đ tektura falista). Urzšdzenie jest dostępne z nakładaniem ręcznym i automatycznym, odcinaniem; temperatura robocza od 80 do 130Ą C.
Firma Emergraf oferuje na polskim rynku czeskie maszyny do laminowania na goršco. Oferta maszyn Foliant jest bardzo zróżnicowana: od małoformatowych z ręcznš obsługš po wielkoformatowe automaty o dużej wydajnoci (zainteresowanych pełnš ofertš odsyłamy do Poligrafiki nr 11/2004). Nowociš firmy Komfi jest maszyna Sirius w formacie 1000x1400 mm; miała ona premierę na tegorocznych targach EmbaxPrint w Brnie. Maszyna ta o podobnych rozwišzaniach technicznych jak znana w Polsce Sagitta umożliwia pracę z maks. prędkociš 50 m/min i przeznaczona jest dla dużych drukarń oraz zakładów usługowych. Według producenta do największych zalet Siriusa można zaliczyć szybkie ustawianie (dzięki m.in. ekranowi dotykowemu oraz joystickowi) i dużš dokładnoć zakładki.
Firma Wolff Trading oferuje na polskim rynku dwie wysoko zautomatyzowane linie Lotus do przemysłowego laminowania papierów i kartonów przy użyciu klejów bezrozpuszczalnikowych.
Lotus 72-SF w formacie 1020x720 mm, o wydajnoci od 10 do 80 m/min i gramaturze podłoża od 100 do 600 g/m2.
Standardowe wyposażenie to:
Đ Samonakładak Mabeg połšczony elektronicznie z jednostkš laminujšcš, arkusze sš nakładane na zakładkę, z kontrolš brakujšcych lub podwójnych arkuszy.
Đ Transporter arkuszy z podwójnym urzšdzeniem do czyszczenia proszku (szczotka i kalander).
Đ Jednostka laminujšca z odwijaniem roli, automatycznym podawaniem kleju, kalandrem laminujšcym i separatorem arkuszy. System nakładania kleju z wałkami rozdzielajšcymi łatwymi do wymiany. Podgrzewane dozowanie i wałek podajšcy pozwalajš na pracę w temperaturze od 70 do 90ĄC, jak również na chłodzenie wałków w procesie czyszczenia. Kalander laminujšcy ma regulowany docisk do 300 Kp (lub 150 Kp z każdej strony).
Đ Separator arkuszy umieszczony zaraz po laminowaniu rozdziela folię przed utwardzeniem. Folia jest oddzielana za pomocš goršcego noża, którego podgrzewanie jest zaprogramowane, i jest automatycznie ustawiana wg długoci arkusza.
Đ Elektroniczne sterowanie i system kontroli. Maszyna jest wyposażona w programowany system wykrywajšcy nieprawidłowoci.
Đ Dotykowy panel sterujšcy wskazuje graficzne przedstawienie poszczególnych etapów pracy maszyny.
Kolejna zautomatyzowana linia do laminowania Lotus 102-SF posiada identyczne elementy wyposażenia jak Lotus 72-SF, różni się tylko formatem wynoszšcym 1420x1020 mm.
Firma Wolff Trading oferuje również laminator na goršco Centurion 2 firmy GBC do szerokoci 102 cm, zaprojektowany dla potrzeb przemysłowych, gdzie istotna jest łatwoć zmiany formatu i gramatury oraz szybkoć wykonania zlecenia. Jest to w pełni zintegrowany system składajšcy się z automatycznego podajnika, sekcji laminujšcej, automatycznego separatora arkuszy i automatycznego układaka w stos. Linia obsługiwana jest przez jednego pracownika. Dane techniczne: prędkoć do 60 m/min, format 102x140 cm, gramatura papieru od 115 do 1000 g/m2, przeznaczony do folii GBC: OPP, octanowej i strukturalnej. Łatwy w użyciu panel sterowania umożliwia szybki dostęp do wszystkich zespołów linii.
Kolejnym termolaminatorem oferowanym przez firmę Wolff Tading jest Voyager Đ jednostronnie laminujšce urzšdzenie przewidziane dla redniej wielkoci zakładów. System składajšcy się z podajnika, laminatora i separatora zapewnia wysokš wydajnoć do 5330 ark./h w formacie 64x45 cm. Voyager jest dostosowany do przerobu papierów od 115 do 350 g/m2 i folii do laminowania: PET, OPP oraz LAY FLAT.
Firma Grafikus oferuje w pełni zautomatyzowanš linię do laminowania papieru i kartonu foliš termicznš iMTS-78/114.
Podstawowe wyposażenie, dane produkcyjne i techniczne: jednostka PCL, urzšdzenie do jonizacji statycznej na stole spływowym, maks. format arkuszy 780x1140 mm, gramatura materiałów od 115 do 500 g/m2, wydajnoć 50 m/min. Linia posiada budowę modułowš, moduł laminowania na goršco z ogrzewanym wodš bębnem (do 130ĄC), automatyczny separator arkuszy w linii, kompletne sterowanie wszystkimi funkcjami linii z centralnego pulpitu sterujšcego poprzez PCL. Panel obsługi jest wyposażony w funkcje prowadzenia operatora, wskaniki stanu pracy oraz funkcji zewnętrznych.
Laminator CL 660 Unica firmy Schiavi przeznaczony jest do przemysłowego powlekania i dwustronnego laminowania z wykorzystaniem klejów rozpuszczalnikowych, wodnych i bezrozpuszczalnikowych (100% składników stałych).
Maksymalna szerokoć laminowania wynosi 1300 lub 1400 mm, maksymalna prędkoć (zależna od rodzaju i iloci nakładanego kleju, wykorzystywanych materiałów oraz umiejętnoci obsługi) do 450 m/min.
Firma ZFP zajmuje się sprzedażš i serwisowaniem urzšdzeń do laminowania papieru produkcji D&K. W ofercie znajdujš się laminatory jedno- i dwustronne, mało i wielkoformatowe.
Pulsar to niewielki obsługiwany ręcznie laminator zaspokajajšcy doskonale potrzeby małych firm poligraficznych. Maksymalna szerokoć arkusza Đ 640 mm; maksymalna prędkoć pracy 3 m/min. Polecany do laminowania próbnych wydruków.
Pegasus Đ urzšdzenie do jednostronnego termicznego laminowania papieru. Prosta obsługa za pomocš dotykowego panelu operatorskiego. Stalowy, chromowany cylinder grzewczy. Wydajnoć do 850 B2/h. Maksymalna prędkoć 10 m/min. Maksymalna wielkoć arkusza 520x740 mm. Gramatura podłoża od 115 do 300 g/m2. W wyposażeniu dodatkowym znajdujš się automatyczny separator arkuszy oraz automatyczny podajnik papieru.
Proteus System Đ automatyczna linia do jednostronnego termicznego laminowania papieru. Prosta obsługa za pomocš dotykowego panelu operatorskiego. Zdalna diagnostyka poprzez transmisję modemowš. Maksymalna wielkoć arkusza 720x1040 mm; gramatura podłoża od 90 g/m2 do 400 g/m2. Maksymalna prędkoć 25 m/min. Separacja arkuszy oparta na perforacji i rozrywaniu.
System 2760 Đ automatyczna linia (samonakładacz + laminator + separator) do termicznego laminowania papieru. Maksymalna prędkoć pracy 20 m/min.Wielkoć arkusza od 216x280 mm do 685x762 mm. Gramatura podłoża od 150 do 400 g/m2.
Polestar System Đ automatyczna linia do jednostronnego foliowania papieru. Prosta obsługa za pomocš dotykowego panelu operatorskiego. Zdalna diagnostyka poprzez transmisję modemowš. Automatyczne wykładanie stosu (opcja).
Separacja arkuszy poprzez perforację i rozrywanie. Maksymalna szerokoć arkusza 750x1050 mm. Maksymalna prędkoć pracy 50 m/min. Gramatura podłoża od 90 do 400 g/m2.
System 3215 Đ wysoko wydajna automatyczna linia najnowszej generacji (samonakładacz + laminator + separator) zaprojektowana z mylš o użytkowniku przetwarzajšcym duże nakłady, charakteryzujšca się kompaktowš sylwetkš. Maksymalny format arkusza 810x1140 mm. Maksymalna prędkoć pracy 60 m/min. Wyposażona w cylinder grzewczy z termoelementami. Separacja arkuszy poprzez cięcie za pomocš tzw. latajšcego noża.
Tłoczenie foliš na goršco
Trzeciš metodš uszlachetniania produktów drukowanych jest tłoczenie (drukowanie) foliš na goršco oraz wytłaczanie na goršco. Technologia ta znajduje zastosowanie przede wszystkim w produkcji opakowań produktów ekskluzywnych. Zastosowanie specjalnych folii i delikatnych elementów rysunku do tłoczenia w pewnym stopniu zabezpiecza markę producenta opakowanego produktu i zapobiega tak powszechnym fałszerstwom.
Przykładem może być nowoczesna maszyna FSA 1050-V Foil Comander firmy Gietz zbudowana wyłšcznie dla potrzeb tłoczenia foliš na goršco oraz wytłaczania na goršco, która wyróżnia się następujšcymi cechami: dużš siłš docisku, dłuższym czasem pozostawania podłoża pod dociskiem, wysokš wydajnociš netto dzięki zastosowaniu podcinieniowego systemu transportu folii Vacufoil zapewniajšcego foliowanie na goršco z rolek folii o dużych rednicach i dużš prędkoć pracy maszyny. Obsługa maszyny przeprowadzana jest z pulpitu sterujšcego.
Kilka ważniejszych danych technicznych: maks. format 1050x750 mm, gruboć podłoża od 80 g/m2 do 2 mm, 16 stref grzejnych regulowanych niezależnie, regulacja temperatury do 150ĄC, 3 elektronicznie kontrolowane odwijaki folii w kierunku wzdłużnym, maks. siła docisku 350 ton, maks. prędkoć wykrawania i wytłaczania 750 taktów/h, natomiast tłoczenia foliš 7000 taktów/h.
Firma Heidelberg posiada w swojej ofercie systemy wykrawania i tłoczenia Dymatrix 105 i Dymatrix 106 w formacie B1+ oraz Dymatrix 142 w formacie B0. Wysoki stopień automatyzacji z nowoczesnym nakładakiem oraz dwie tablice sterujšce na przedniej i tylnej stronie ułatwiajš obsługę zapewniajšc prędkoć do 9000 ark./h.
Zaprezentowane maszyny i urzšdzenia zarówno do lakierowania, laminowania, jak i tłoczenia foliš na goršco nie wyczerpujš pełnej listy występujšcych na polskim rynku, mogš jednak dać pewien poglšd na spore ich zróżnicowanie i ułatwić wyszukanie odpowiedniego sprzętu dla okrelonych potrzeb.
