W ostatnich latach krajobraz polskich miast wzbogacił się o nowe elementy, jakimi są nośniki reklamy zewnętrznej. Ogromna skala i konieczność czytelności na znaczną odległość zmuszają producentów i grafików do nieco innego spojrzenia na jakość ich wykonania. Przy realizowanej rozdzielczości rzędu 15 i 30 linii/cal zagadnienia związane z przyrostem punktów rastrowych czy ich ostrością stają się drugorzędne.
Na pierwszy plan wysuwają się problemy właściwego i równomiernego pokrycia farbą dużych powierzchni rysunku oraz uzyskania ich odpowiedniej gęstości optycznej. Istotnym elementem jest również wybór właściwej techniki wykonania, a co za tym idzie i dobór materiałów takich jak podłoże czy farba. Wszystkie te elementy mają bezpośredni wpływ na końcowy obraz i na jego trwałość.
Zakres oddziałujących destrukcyjnie na druki reklamy zewnętrznej czynników jest dość duży i obejmuje m. in.: temperaturę, opady, wilgotność powietrza i jego zanieczyszczenie oraz promieniowanie słoneczne.
Zmiany, na jakie narażone są druki reklamy zewnętrznej, często objawiają się blaknięciem nadrukowanych kolorów. Ten proces w poligrafii kojarzy się zazwyczaj z oddziaływaniem światła, natomiast zakres tych zmian – ze światłotrwałością. Założenie to przeważnie jest słuszne dla druków użytkowanych w pomieszczeniach zamkniętych lub odizolowanych od warunków klimatycznych, ale czy także przy drukach reklamy zewnętrznej?
Przedmiot badań. Promieniowanie słoneczne, a właściwie jeden z jego aspektów, czyli promieniowanie widzialne, tzw. światło – jako samodzielny czynnik destrukcyjny działający na odbitki drukowe, w porównaniu ze zmianami zachodzącymi pod wpływem wszystkich czynników zewnętrznych, stało się tematem inżynierskiej pracy dyplomowej [1], zrealizowanej w Instytucie Poligrafii Politechniki Warszawskiej we współpracy z Polską Wytwórnią Papierów Wartościowych SA.
Celem pracy była subiektywna i obiektywna ocena zmian kolorystyki wydruków testowych poddanych starzeniu (degradacji) przez długotrwałe, blisko 50-dniowe działanie promieni słonecznych i warunków atmosferycznych (całodobowa ekspozycja zewnętrzna), a także obiektywna ocena identycznych wydruków poddanych starzeniu sztucznym światłem, bez udziału warunków atmosferycznych. Czas ekspozycji został przyporządkowany zmianom zachodzącym na jednocześnie naświetlanych wzorcach skali wełnianej.
Metodyka. Część doświadczalna polegała na wykonaniu serii wydruków z zastosowaniem trzech technik: offsetowej, sitodrukowej i cyfrowej. W kolejnym etapie pracy jedną z części wydruków poddano procesom starzenia naturalnego, drugą zaś procesowi starzenia w warunkach laboratoryjnych, przy użyciu urządzenia SUNTEST. Po zakończeniu tych działań dokonano obiektywnego porównania zmian kolorystyki, wykorzystując pomiar składowych przestrzeni barwnej CIE Lab na wyznaczonych uprzednio polach pomiarowych oraz obliczając różnicę barwy ∆E. Przeprowadzenie oceny subiektywnej było możliwe w oparciu o wizualne porównanie wybranych elementów wydruku.
Całość prac związanych z przygotowaniem i wykonaniem kontrolnych odbitek drukowych przeprowadzono w drukarni Impression Polska SA za pomocą technologii wykorzystywanych tam standardowo do realizacji zamówień.
Materiały. Do zadrukowania próbek poddawanych badaniom wykorzystano dwa rodzaje papieru: biały, dwustronnie powlekany, o gramaturze 150 g/m2 oraz biały billboardowy z niebieskim spodem, o gramaturze 115 g/m2.
Stosowane farby to: do druku offsetowego – magenta i yellow, z deklarowaną przez producenta odpornością na światło wynoszącą 6 według skali wełny, magenta i yellow z deklarowaną przez producenta podwyższoną odpornością na światło około 8 według skali wełny oraz cyjan i czarna, z deklarowaną przez producenta odpornością na światło 8 według skali wełny; do sitodruku farby utrwalane promieniowaniem UV serii UVIPOSTER oraz serii UVISPEED; do druku cyfrowego – atrament solwentowy.
Badania. Jak już wspomniano, część doświadczalną pracy podzielono na dwa etapy. W pierwszym – ekspozycji zewnętrznej – wydruki zamocowano metodą bezklejową na ścianie budynku położonego prostopadle do kierunku północ-południe w taki sposób, że zadrukowane materiały były skierowane w kierunku południowym.
Ekspozycja zewnętrzna – warunki naturalne. Były one poddawane całodobowej ekspozycji na promieniowanie słoneczne i pozostałe warunki atmosferyczne. Czas ekspozycji wynosił 49 dni, od 13.08 do 30.09.2006 r. Wybrany okres często w polskich warunkach stanowi średni czas eksponowania materiałów reklamy zewnętrznej. W wymienionym okresie średni czas usłonecznienia rzeczywistego wynosił – według danych IMiGW – 5,32 godziny na dobę, co stanowi około 70% możliwego usłonecznienia. W sierpniu był on krótszy niż we wrześniu. Suma opadów atmosferycznych wynosiła natomiast 51 [mm]. Dane usłonecznienia i ilości opadów nie odbiegają w szczególny sposób od średnich z poprzednich lat, toteż wyniki uzyskane podczas przeprowadzonego doś-wiadczenia można uznać za wiarygodne.
Przez porównanie wartości L*, a*, b* pól pomiarowych odbitki wzorcowej i poddanej ekspozycji zewnętrznej uzyskano wartości ∆E przedstawione w tabeli 1, którą wykorzystano w pracy jako matematyczny opis zmian kolorystyki pól barwnych.
Wszystkie pomiary kolorystyki realizowano na jednakowych polach aplowych o wymiarach 20x20 [mm], a grubość naniesionej farby była proporcjonalna do wielkości całego arkusza. Taka zasada opisu wariantów wydruku obowiązywała w całej pracy.
Na wstępie, przed analizą zmian kolorystyki poszczególnych barw, zwrócono uwagę na zmiany zachodzące na wykorzystanych podłożach. Informacja ta jest o tyle istotna, że dzięki temu można było ocenić wpływ tych zmian na zmiany kolorystyki zadrukowanych elementów.
Zmiany w wartościach L, a, b, którym uległy obydwa podłoża, przedstawiono na rys. 1. Oceniając je stwierdzono, że papier powlekany pod wpływem działania czynników atmosferycznych znacznie zmienił barwę, dając ∆E > 8 (zżółkł). W związku z tym jego przydatność do realizacji druków reklamy zewnętrznej jest znikoma. Zmiany kolorystyki papieru billboardowego były natomiast stosunkowo niewielkie, gdyż ∆E < 3 i zachodziły one równomiernie w wartościach L, a, b. Tak więc to podłoże dobrze sprawdza się jako nośnik druków reklamy zewnętrznej.
Na rys. 2 przedstawiono zakres zmian barw pierwszorzędowych i czarnej w obrębie poszczególnych technik drukowania z rozszerzeniem o zmiany w barwach drugorzędowych.
Z obiektywnych badań zmian kolorystyki eksponowanych druków wynika, że wydruki wykonane techniką offsetową i sitodrukową ulegały w tych samych warunkach znacznym zmianom kolorystyki, najbardziej dla barw magenta i żółtej oraz dla barw wywodzących się z nich, szczególnie czerwonej. Nierównomierny proces zmian poszczególnych barw potęgował subiektywne ich postrzeganie.
Subiektywną ocenę zmian kolorystyki przeprowadzono przez wzrokowe porównanie wybranych fragmentów ekspozycji (elementy testu Altona Test Suite 1.2a pola nr 21 i 24) wystawionej na działanie czynników zewnętrznych z identycznymi, ale niepoddawanymi działaniu tych czynników. Zrealizowano ją z odległości około 1 metra. Uzyskane wyniki są następujące: offsetowe odbitki drukowe w wyniku ekspozycji zewnętrznej straciły kontrast, czemu towarzyszył wyraźny spadek w nasyceniu takich barw jak: magenta czy żółta, wydruki stały się blade, element nr 24 stracił pastelowy charakter, jednakże subiektywny odbiór zmiany barw nie pokrywał się z oceną obiektywną, chociaż wyniki badań dawały podstawy, by oczekiwać różnic znacznie wyraźniejszych; w przypadku sitodruku analiza wizualna całkowicie pokrywała się z wynikami kolorymetrycznych pomiarów pól aplowych; wydruki cyfrowe optycznie nie wykazywały znacznych różnic, a bezrastrowa struktura wydruku dodatkowo niwelowała i tak niewielkie różnice. cdn.
