Izopropanol jest w dalszym cišgu najczęciej stosowanym w drukarniach offsetowych rozpuszczalnikiem. Jego duże iloci używane w różnych gałęziach przemysłu prowadzš do coraz bardziej krytycznej oceny tego niebezpiecznego materiału. Badania naukowe i rozwój prawny wymuszajš również w Niemczech rozpoczęcie procesu drukowania offsetowego bez zawartoci alkoholu.
ăIzopropanolÓ nie jest bez zarzutu
Okrelenie ăizopropanolÓ nie odpowiada wytycznym służšcym do okrelania zwišzków chemicznych. Ponieważ nie istnieje węglowodór podstawowy o nazwie ăizopropanolÓ, okrelenia ă2-propanolÓ lub też ăalkohol izopropylowyÓ wydajš się bardziej prawidłowe.
Alkohol izopropylowy, IPA, wywiera pozytywny wpływ w procesie drukowania offsetowego na wiele właciwoci rodka nawilżajšcego. Opary alkoholu IPA obcišżajš rzeczywicie wszystkich pracowników będšcych w drukarni. Już w temperaturze pokojowej dochodzi do szybkiego rozprzestrzeniania się 2-propanolu w powietrzu, jeli nie następuje odsysanie oparów rozpuszczalnika w miejscu pracy. Na polecenie Komisji Senatu Niemieckiego Towarzystwa Badawczego zajmujšcej się kontrolš czynników termodynamicznych szkodliwych dla zdrowia, w kwietniu 1999 została zmniejszona o połowę wartoć graniczna powietrza dla alkoholu izopropylowego. Dopuszczalna wartoć MAK (maksymalnego stężenia w miejscu pracy) odpowiednio do TRGS 900 wynosi obecnie 200 ml/m3 (ppm) lub 500 mg/m3.
Wartoci graniczne w miejscu pracy sš w dalszym cišgu ustalane na płaszczynie krajowej. Producent drukarskich odczynników chemicznych Schwegmann eksportuje swoje dodatki do roztworów zwilżajšcych niezawierajšcych alkoholu izopropylowego, ze zredukowanš jego ilociš lub zawierajšce ten alkohol między innymi do wszystkich krajów europejskich, Ameryki Południowej, Australii i Nowej Zelandii. Na rys. 1 widać, że wartoci graniczne w danych krajach sš bardzo niejednolite.
IPA powoduje ospałoć
Od lat należy uwzględniać podczas stosowania 2-propanolu aktualnš wartoć granicznš w powietrzu w miejscu pracy odpowiednio do wytycznej TRGS 900. Chociaż wiadomo, że opary IPA mogš podrażniać oczy, do dnia 30 czerwca ub.r. należało znakować ten alkohol tylko na podstawie jego palnoci (temperatura zapłonu: 120ĄC) symbolem niebezpieczeństwa F jako łatwo palny oraz klasš bezpieczeństwa (łatwo palny) na podstawie Rozporzšdzenia o materiałach niebezpiecznych. Z upływem terminu przejciowego alkohol izopropylowy należy klasyfikować od 1 lipca 2000 roku dodatkowo jako Xi, rodek drażnišcy, z klasš bezpieczeństwa 36 (podrażnia oczy).
Klasa bezpieczeństwa 67 została na nowo wprowadzona i przyporzšdkowana 2-propanolowi (opary mogš wywoływać ospałoć oraz odurzenie).
Obostrzone oznaczenie alkoholu izopropylowego powoduje koniecznoć kontroli oznakowań wszystkich dodatków zawierajšcych IPA. Dodatki roztworów zwilżajšcych z udziałem alkoholu izopropylowego w wysokoci 20% stanš się teraz preparatem, który należy oznakować i w myl rozporzšdzenia o materiałach niebezpiecznych zaopatrzyć w etykietę przynajmniej z symbolem niebezpieczeństwa Xi, oznaczajšcym wywoływanie podrażnień. Oznakowanie to wpływa na częstsze stosowanie dodatków roztworów zwilżajšcych ze ăzredukowanš ilociš alkoholuÓ w drukowaniu offsetowym.
VOC (lotne zwišzki organiczne/odczynniki chemiczne) Đ orientacyjne wartoci ulatniania się również dla IPA
Alkohol izopropylowy jest lotnym zwišzkiem organicznym (VOC) obcišżajšcym rodowisko. Alkohole izopropylowe oraz tlenki azotu (Nox) sš symptomami substancji szkodliwych pojawiajšcych się podczas powstawania ozonu pod wpływem promieniowania słonecznego. Ozon stanowi jeden z głównych problemów przy utrzymaniu czystoci powietrza. Wypracowuje się również ponadgraniczne strategie ograniczania emisji substancji szkodliwych do powietrza.
Szwajcaria nakłada od 1.01.2000 na lotne zwišzki organiczne już przy wwozie Đ stosownie do zawartoci VOC Đ orientacyjne wartoci ulatniania się. Uwzględnia się tutaj lotne zwišzki organiczne/odczynniki chemiczne VOC odpowiednio do szwajcarskiego rejestru substancji pozytywnych. Iloci importowane netto, emisje oraz możliwoci substytucji stanowiš w Szwajcarii podstawę do badania ulatniania się lotnych zwišzków organicznych. 2-propanol znajduje się w rejestrze substancji pozytywnych i jest tym samym droższy przy wwozie do Szwajcarii o 2 sfr (od roku 2003 o 3 sfr) za kilogram. Rejestr obejmuje wszystkie mieszanki zawierajšce VOC z więcej niż 3% lotnych zwišzków organicznych/odczynników chemicznych VOC z rejestru substancji pozytywnych.
Obliczenie orientacyjnej wartoci ulatniania się dla preparatów następuje na podstawie udziału masy w okrelonych lotnych zwišzkach organicznych.
Ograniczenia w zastosowaniu IPA
Obecnie druk offsetowy w Europie podlega wytycznej 1999/13/EG z dnia 11.03.99 dotyczšcej ograniczenia emisji lotnych zwišzków organicznych, które powstajš przy okrelonych czynnociach oraz w okrelonych urzšdzeniach przy zastosowaniu rozpuszczalników organicznych, w skrócie Wytyczna UE dotyczšca rozpuszczalników dla druku offsetowego zwojowego heat-set. Próg czułoci dla urzšdzeń wykonujšcych druk offsetowy zwojowy został ustalony w odniesieniu do zużycia rozpuszczalników na poziomie powyżej 15 t/ rok.
Wytyczna UE powinna zostać w odpowiednim terminie do 31.03.2001 przeniesiona do prawa narodowego. Odpowiedni projekt niemiecki z dn. 25.07.2000 dotyczšcy przetworzenia europejskich przepisów prawnych w sprawie ograniczenia emisji substancji szkodliwych przy stosowaniu rozpuszczalników organicznych wymaga, przy uwzględnieniu wytycznej UE, redukcji udziału izopropanolu w rodkach nawilżajšcych do zawartoci masy maksimum 8% w zakresie druku offsetowego zwojowego heat-set. Przetworzenia wytycznej UE dotyczšcej rozpuszczalników dokonuje się na mocy rozporzšdzenia do Ustawy Federalnej o ochronie przed emisjami (BImSchV). Według uchwały rzšdu federalnego rozporzšdzenie to powinno wejć w życie już w styczniu 2001.
Maksymalne granice emisji
Unia Europejska wypracowała propozycję dotyczšcš maksymalnych granic emisji. Odpowiednio do publikacji dziennika urzędowego C 56 z dn. 25.02.2000 maksymalna granica VOC musiałaby w Niemczech do roku 2010 osišgnšć łšcznie 924 000 ton (kt). Zadanie to nie jest łatwe, jeli uwzględnić dane Federalnego Urzędu ds. rodowiska Naturalnego: emisje zwišzków organicznych lotnych wyniosły w roku 1997 łšcznie 1779 kt.
Duży spadek emisji spowodowany jest naturalnie przez ustawowe zmniejszenia iloci wydzielanych spalin w komunikacji. Głównym powodem nadal wysokiej emisji jest stosowanie rozpuszczalników wykazujšcych niemal stałe wartoci w przemyle, rzemiole i gospodarstwie domowym (rys. 2). Wartoć emisji wskutek zastosowania rozpuszczalników wyniosła wg Federalnego Urzędu ds. rodowiska Naturalnego w 1997 roku 1010 kt. Wg studium przeprowadzonego przez
kopol, Hamburg na zlecenie Federalnego Urzędu ds. rodowiska Naturalnego, w roku 1997 wyemitowano łšcznie około 53,3 kt VOC w niemieckim przemyle poligraficznym. Dla tego samego roku Zwišzek Federalny Druk i Media (bvdm) wyliczył emisję izopropanolu w wysokoci 15-19 kt.
Bvdm nie uwzględnił w swoim badaniu emisji IPA w substancjach pomocniczych, takich jak np. dodatki do roztworów zwilżajšcych oraz farby drukarskie.
Redukcja czy zakaz IPA?
Studium sporzšdzone przez
kopol wychodzi w ramach dziesięcioletniej prognozy z założenia, że emisje VOC w niemieckim przemyle poligraficznym mogš zostać obniżone o 50%. W projekcie zostały również wypracowane zalecenia wobec instytucji państwowych. Proponuje się przykładowo zawarcie porozumienia docelowego ze zwišzkami branżowymi, w myl którego wyraża się zgodę na redukcję w wysokoci 40-50% z ustalonymi wytycznymi docelowymi na następnych dziesięć lat. Alternatywnie do tego sugeruje się rozszerzenie wytycznej UE dotyczšcej rozpuszczalników na druk arkuszowy i offset zwojowy, jak również sitodruk nierotacyjny. Drugie studium sporzšdzone przez
kopol dotyczšce ărodków zaradczych odnoszšcych się do produktu w celu przetworzenia wytycznej UE w sprawie rozpuszczalnikówÓ zmierza dalej, zwłaszcza ze względu na ewentualne rodki zaradcze w kierunku zredukowania emisji VOC w druku rotacyjnym heat-set. W zakresie druku heat-set 13-procentowy 2-propanol (lub około 7,2 kt/rok) jest istotnym sprawcš VOC w niemieckim przemyle poligraficznym. Na przykładzie omawia się możliwoć zakazu stosowania VOC jako substancji pomocniczej do zwilżania maszyn offsetowych zwojowych typu heat-set. W przypadku przyznania regulacji przejciowej zakaz dozowania IPA w druku offsetowym zwojowym heat-set jest prawnie dopuszczalny. W dalszym cišgu dużo maszyn drukujšcych jest wyposażonych w alkoholowy zespół zwilżajšcy, do rodków nawilżajšcych dodaje się więc alkohol izopropylowy. Jak pokazuje praktyka, udział zmieszanego IPA jest w wielu przypadkach niepotrzebnie wysoki; często byłaby możliwa redukcja zużycia do połowy. Tymczasem na rynku sš obecne rodki pomocnicze cinieniowe o zredukowanym udziale alkoholu, przeznaczone dla wszystkich rodzajów maszyn. Poprzez stosowanie dodatków ze zmniejszonš zawartociš VOC zostaje zdecydowanie zredukowane obcišżenie człowieka i rodowiska oparami rozpuszczalnika. Długofalowo należy oczekiwać, że ograniczenia prawne spowodujš koniecznoć zastšpienia rozpuszczalników szybkolotnych, zwłaszcza alkoholu izopropylowego.
Objanienie skrótów
MAK Đ maksymalne stężenie w miejscu pracy Đ najwyższe dopuszczalne stężenie czynnika termodynamicznego w powietrzu, takiego jak gaz, para lub substancje lotne, które również w przypadku powtarzajšcej się i długiej, z reguły omiogodzinnej ekspozycji, jednak przy zachowaniu przeciętnego tygodniowego wymiaru godzin pracy w wysokoci 40 godzin na ogół nie ma szkodliwego wpływu na zdrowie.
TWA Đ Time Weighted Average Đ rednia wartoć zmianowa 8-godzinna lub rednia wartoć 40-godzinnego tygodnia pracy (odpowiada niemieckiej wartoci MAK).
STEL Đ Short Term Exposure Limit Đ 15-minutowa wartoć czasowa, maksymalne stężenie, na które pracownik może być narażony przez 15 minut przy braku szkodliwego wpływu na zdrowie.
Ppm Đ parts per million (10-6), ppm = mg/kg (substancje stałe), ml/m3 (gazy).
VOC Volatile Organic Compounds/Chemicals = lotne zwišzki organiczne/odczynniki chemiczne, które w temperaturze 200ĄC wykazujš cinienie pary przynajmniej w wysokoci 0,01 kPa. W Szwajcarii zwišzki organiczne należy również rozpatrywać jako VOC w odniesieniu do temperatury wrzenia w wysokoci najwyżej 2400ĄC przy normalnym cinieniu. W raporcie rodowiskowym gazu cieplarnianego metanu nie zalicza się do VOC.
Autorka zajmuje się od wielu lat tematykš wpływu chemikaliów na rodowisko i człowieka oraz prawnš regulacjš tych zagadnień, studiuje chemię na Fachhochschule Bohn-Rhein-Sieg.
Jest pracownikiem firmy Schwegmann.
