Drukowanie opakowań w wietle przepisów prawnych
Celem wszelkich regulacji prawnych Đ zarówno europejskich, jak i krajowych Đ jest ochrona zdrowia konsumentów. Prawodawstwo europejskie w zakresie opakowań produktów spożywczych nie jest niestety jednoznaczne. Wszystkie dotychczasowe przepisy dotyczš gotowych opakowań, w kontekcie ustawy o przedmiotach użytkowych, bez uwzględnienia specyfiki poszczególnych surowców zastosowanych do ich produkcji. Ponadto regulacje prawne dotyczš głównie opakowań z tworzyw sztucznych, natomiast nie uwzględniajš opakowań z papieru, kartonu czy też laminatów. I to niezależnie od tego, czy zadrukowana strona opakowania wchodzi w bezporedni kontakt ze rodkiem spożywczym, czy też taki bezporedni kontakt nie istnieje.
Regulacje Unii Europejskiej oparte sš na Dyrektywie Ramowej UE 89/109 ăDyrektywa dotyczšca ujednolicenia przepisów prawnych krajów członkowskich o materiałach i przedmiotach, które przeznaczone sš do kontaktu z produktami spożywczymiÓ.
Zgodnie z art. 2 tej Dyrektywy: ăprzedmioty użytkowe muszš być tak wytwarzane, aby w okrelonych i przewidywalnych warunkach ich stosowania nie przekazywały do produktu spożywczego składników w ilociach, które mogłyby powodować zagrożenie ludzkiego życia i wywoływać zmiany składu lub właciwoci organoleptycznych produktu spożywczegoÓ.
Dotychczas zastosowanie miały między innymi również następujšce akty prawne:
Ľ Rezolucja Unii AP (89)1 ăO stosowaniu barwników w tworzywach sztucznych, majšcych kontakt z żywnocišÓ.
Ľ Rezolucja UE AP (89)5 ăPowłoki nawierzchniowe przeznaczone do kontaktu ze rodkami spożywczymiÓ.
Ľ Dyrektywa UE 90/128 ăO materiałach i przedmiotach z tworzyw sztucznych, które przeznaczone sš do kontaktu z produktami spożywczymiÓ. Okrela ona ponadto dopuszczalne stężenia okrelonych substancji w opakowaniach, substancji migrujšcych do produktu spożywczego i symulantów produktów spożywczych.
Ľ Dyrektywa UE 97/48 ăWybór roztworów symulacyjnychÓ.
Poza wytycznymi Unii Europejskiej w poszczególnych krajach członkowskich obowišzujš również przepisy krajowe. Różniš się one w swojej wymowie i formie, okrelajš natomiast zasadnicze wspólne wytyczne dotyczšce produkcji opakowań:
1. Niedopuszczalne jest używanie i dopuszczanie do migracji substancji rakotwórczych, mutagennych i toksycznych (substancje cmr).
2. Niedopuszczalne sš zmiany koloru i składu pakowanych produktów spowodowane składnikami opakowania.
3. Niedozwolona jest migracja substancji fizjologicznie nieszkodliwych powyżej okrelonych limitów.
4. Nie wolno dopuszczać do powstawania zmian organoleptycznych (smaku i zapachu) produktów spożywczych.
Wkrótce jednak sytuacja w zakresie prawodawstwa regulujšcego właciwoci opakowań rodków spożywczych powinna ulec zmianie. Od grudnia 2004 roku w państwach członkowskich Unii obowišzuje Rozporzšdzenie 1935/2004 w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnociš. Podstawš tego rozporzšdzenia jest ogólna zasada, że wszelkie materiały i wyroby, produkowane zgodnie z tzw. dobrš praktykš produkcyjnš (GMP), przeznaczone do bezporedniego lub poredniego kontaktu z żywnociš muszš być wystarczajšco obojętne, aby nie powodować w normalnych lub możliwych do przewidzenia warunkach migracji do żywnoci substancji mogšcych stanowić zagrożenie dla życia człowieka, powodować pogorszenie cech organoleptycznych lub zmiany składu żywnoci.
Rozporzšdzenie dotyczy m.in. materiałów i substancji stosowanych do produkcji, znakowania poszczególnych materiałów i wyrobów, deklaracji zgodnoci, identyfikacji materiałów na każdym etapie produkcji, rodków bezpieczeństwa i nadzoru.
Bardzo ważnym elementem tego rozporzšdzenia jest wymóg składania pisemnych owiadczeń zgodnoci z aktualnymi przepisami prawnymi, a także obowišzek posiadania dokumentacji potwierdzajšcej takš zgodnoć.
Art. 17 tego rozporzšdzenia, który wejdzie w życie prawdopodobnie w 2006 roku, będzie nakładał obowišzek zapewnienia na każdym etapie produkcji opakowań możliwoci wstecznego ledzenia pochodzenia wszystkich zastosowanych do produkcji materiałów, a także surowców użytych do ich wytworzenia.
W przygotowaniu znajduje się również Rezolucja Rady Europy dotyczšca farb drukarskich, które będš przewidziane do zadruku zewnętrznej powierzchni opakowania.
Ponadto w ramach prac Komisji Europejskiej przygotowywane sš regulacje prawne odnoszšce się do materiałów pochodzšcych z recyklingu, materiałów aktywnych i inteligentnych. Pod koniec 2005 roku wejdzie w życie tzw. Superrozporzšdzenie, które będzie łšczyło wszystkie przepisy dotyczšce materiałów majšcych kontakt z żywnociš, z uwzględnieniem podłoży laminowanych.
W przyszłoci odpowiedzialnoć za zgodnoć opakowania z wymogami prawnymi ponosić będzie jego producent (drukarnia) i podmiot wprowadzajšcy produkt do obrotu (wytwórca).
Zamieszczony poniżej schemat przedstawia proces powstawania opakowania, z uwzględnieniem materiałów zastosowanych do produkcji i poszczególnych etapów. Jest to jednoczenie schemat przenoszenia odpowiedzialnoci za właciwš jakoć, bezpieczeństwo i zgodnoć z przepisami.
Dlatego też niezwykle ważna stanie się współpraca producentów rodków spożywczych i używek z odpowiednimi certyfikowanymi partnerami. Tylko cisły nadzór nad całym procesem produkcyjnym i jego składowymi może zapewnić właciwš jakoć i zgodnoć opakowań.
Dobra praktyka produkcyjna (GMP)
CEPE Đ Europejski Zwišzek Producentów Lakierów, Farb i Farb Drukarskich już w 1999 roku okrelił zasady tzw. dobrej praktyki produkcji GMP (Good Manufacturing Practices) dotyczšcej procesów produkcji farb stosowanych do drukowania opakowań rodków żywnoci.
GMP okrela dokładnie warunki dotyczšce: kontroli produktów, kontroli jakoci, możliwoci wstecznego ledzenia pochodzenia surowców, zgodnoci z prawodawstwem, recepturowania farb, produkcji, właciwego oznaczania, opakowań i magazynowania. Wszystkie zalecane procedury majš stać się podstawš bezpiecznej produkcji farb i lakierów drukarskich, wród których najważniejsze sš:
Ľ Wybór właciwych surowców
Ľ Wybór odpowiednich materiałów stosowanych do produkcji
Ľ Skład laminatów
Ľ Sposób nadawania farb i lakierów
Ľ Wybór właciwych technik produkcji
Aby sprostać zaleceniom CEPE, a także przygotować się właciwie do planowanych zmian w prawodawstwie europejskim koncern hubergroup poczynił wiele inwestycji w nowe technologie produkcji farb, lakierów i dodatków przeznaczonych do drukowania opakowań rodków spożywczych.
Pod koniec ubiegłego roku powstały dwa całkowicie nowe miejsca produkcyjne, przeznaczone wyłšcznie do produkcji farb serii MGA. Sš to: fabryka w Irlandii Đ produkujšca wyłšcznie spoiwo do farb, koncentraty do mieszania i farby skalowe MGA oraz fabryka w Monachium Đ produkujšca farby mieszane w kolorach specjalnych.
Ponadto cała dotychczasowa produkcja lakierów dyspersyjnych została dostosowana do wymogów dobrej praktyki produkcji GMP.
Nowe inwestycje hubergroup spowodowane były faktem, że tylko całkowite wydzielenie produkcji farb MGA gwarantuje ich odpowiedniš jakoć, możliwoć kontroli i wstecznego ledzenia wszystkich stosowanych do produkcji komponentów. Farb gwarantujšcych w 100% bezpieczeństwo migracji nie można produkować ăobokÓ standardowej produkcji.
Certyfikat zgodnoci produktów MGA
Na wszystkie produkty opatrzone symbolem MGA Đ farby Corona, lakiery Acrylac, dodatki do roztworów zwilżajšcych Substyfix i Combifix Đ hubergroup wystawia Certyfikat Zgodnoci będšcy podstawš dopuszczenia tych produktów, zgodnie ze wszystkimi obowišzujšcymi przepisami prawnymi i zaleceniami, do produkcji bezpiecznych dla konsumenta opakowań rodków spożywczych.
Dokument ten potwierdza bezpieczeństwo produktów MGA uwzględniajšc:
a) Opracowanie receptur z wyłšcznym i cile przestrzeganym zastosowaniem surowców do produkcji w oparciu o listę surowców wykluczonych wg EuPIA. Z produkcji sš wykluczone surowce oznaczone jako bardzo trujšce i trujšce, mogšce powodować choroby nowotworowe, zmiany genetyczne i rozrodcze okrelone kategoriami 1 i 2.
b) Właciwoci zapobiegajšce występowaniu migracji w jakiejkolwiek możliwej formie (przenikanie przez podłoże, niewidzialne odbijanie w stosie lub roli, przenikanie wewnštrz opakowania) dzięki zastosowaniu specjalnych estrów kwasu tłuszczowego jako rozpuszczalników.
c) Zastosowanie odpowiedniej kombinacji farb, lakierów i dodatków do roztworu zwilżajšcego, które odpowiednio stosowane zapewniajš przydatnoć zadrukowanych i polakierowanych opakowań kartonowych jako opakowań bezporednich do rodków spożywczych.
d) Cały proces produkcyjny, odbywajšcy się zgodnie z zaleceniami CEPE tzw. dobrej praktyki produkcji.
Certyfikat ten, w obliczu odpowiedzialnoci spadajšcej na podmiot wprowadzajšcy dany produkt do obrotu i producenta opakowań za jego bezpieczeństwo, czystoć i zgodnoć z obowišzujšcymi przepisami, jest właciwie niezbędnym elementem całej ăukładankiÓ i możliwoci dokładnego ledzenia przebiegu całego procesu produkcji.
Koszty przestawienia produkcji na produkty MGA
Ceny produktów MGA sš wyższe niż standardowych. Poczštkowo może to zniechęcać do ich stosowania. Okazuje się jednak, że po dokładnym przeanalizowaniu możliwoci, które stwarzajš nowe produkty (np. rezygnacji z zastosowania dodatkowych wewnętrznych opakowań, które i tak często nie stanowiš odpowiedniej warstwy barierowej dla substancji przenikajšcych z opakowania), a także przeliczeniu kosztów na opakowanie jednostkowe, taka różnica nie występuje lub jest minimalna. W przypadku rezygnacji z wewnętrznych opakowań koszty produkcji można nawet znacznie obniżyć. Poza tym otrzymuje się materiał opakowaniowy, który w pełni zabezpieczy produkt przed wszelkimi negatywnymi wpływami.
Poniżej porównanie kosztów przestawienia produkcji z farb i lakierów o niskim zapachu własnym GA na farby i lakiery zapobiegajšce powstawaniu migracji.
Jak widać, różnice po przeliczeniu wzrostu kosztu farb i lakierów na 1 użytek sš nieznaczne i nie powinny powodować wzrostu ceny samych produktów.
Pełniejszy obraz kosztów i możliwoci modyfikacji opakowań można uzyskać porównujšc różne technologie produkcji w odniesieniu do konkretnego zlecenia.
Poniżej przykład porównania 5 różnych wersji produkcji opakowania na czekoladki, z uwzględnieniem techniki drukowania offsetowego i fleksograficznego, farb i lakierów o niskim zapachu własnym, a także zapobiegajšcych migracji, dwóch różnych rodzajów podłoży, w tym kartonu powlekanego polietylenem i wewnętrznej torebki.
Jak widać z poniższej tabeli, zastosowanie farb i lakierów MGA może przynieć wymierne korzyci finansowe i nie powodować wzrostu ceny jednostkowej. Przede wszystkim jednak gwarantuje bezpieczeństwo i zgodnoć produktu z odpowiednimi przepisami i zaleceniami.
Praktyczne zastosowania
Farby MGA zapobiegajšce migracji sš stosunkowo nowym i według zapewnień producenta jedynym w swoim rodzaju produktem na wiecie. Jak to zazwyczaj bywa w takich przypadkach, rynek potrzebuje czasu, by się do takich produktów przekonać. Wiadomo, że producenci opakowań stosujš swoje stałe, sprawdzone materiały, które zapewniajš bezpieczeństwo przebiegu procesu drukowania i każda innowacja postrzegana jest jako element mogšcy zakłócić dotychczas wypracowane standardy. Do tego dochodzi brak ewidentnej presji ze strony prawodawstwa. Dlaczego więc warto zaczšć stosować nowe farby? Czy wiadomoć wszystkich poruszonych tu kwestii jest dostatecznš motywacjš? Na pewno nie. A jednak wielu producentów rodków spożywczych i używek zaleca już wyłšczne stosowanie farb MGA do drukowania opakowań ich produktów.
Z pewnociš do przyspieszenia promocji farb MGA przyczyniła się ubiegłoroczna ăwpadkaÓ jednego z największych renomowanych producentów słodyczy, który wyprodukował kalendarze adwentowe w bardzo ładnym, intensywnie zadrukowanym opakowaniu. Oczywicie zgodnie z dotychczasowš praktykš zastosowano farby o niskim zapachu własnym, a słodycze znajdujšce się w poszczególnych okienkach kalendarza zostały dodatkowo opakowane w folię. Wydawałoby się, że zostały spełnione wszystkie wymagania dotyczšce drukowania opakowań rodków spożywczych. Okazało się jednak, że procesy migracji składników farb szczególnie do jednego z produktów Đ żelowych mików były tak nasilone, że zmieniły kompletnie ich smak. Ponadto zastosowana jako dodatkowe opakowanie folia nie spełniła swojego zadania, a wręcz nasiliła proces migracji. Także sam produkt zawierajšcy dużš iloć żelatyny okazał się niezwykle chłonnym medium pobierajšcym w nasilonym stopniu oleje mineralne z farby. Kolejne reklamacje spowodowały, że cały nakład w liczbie 750 000 egzemplarzy został wycofany z rynku, co przyniosło firmie straty ok. 8 milionów euro.
Podobna sytuacja spotkała znanego producenta mrożonek, który w ubiegłym roku miał problemy z mrożonym szpinakiem. Dotychczas produkowane tafle szpinaku zastšpiono formš małych kulek, co powodowało powstanie wolnej przestrzeni wewnštrz opakowania i powiększenie powierzchni ogólnej produktu. Okazało się, że w tej formie szpinak narażony został w nasilonym stopniu na oddziaływanie migrujšcych z farby składników, zmieniajšcych kompletnie jego smak. Podczas przeprowadzanych testów na migrację stwierdzono dużo większš iloć olejów mineralnych na wewnętrznej, powlekanej dodatkowo polietylenem stronie opakowania niż na jego stronie zewnętrznej.
Obie firmy stosujš od tej pory do produkcji opakowań wyłšcznie farby MGA.
Podatnoć na migrację zależy w dużym stopniu od charakterystyki pakowanych produktów i ich formy, dlatego też w procesie projektowania opakowań należałoby zwrócić na te cechy szczególnš uwagę.
Informacje o tego typu reklamacjach rozchodzš się oczywicie w natychmiastowym tempie wród innych producentów. Dlatego też zainteresowanie produktami MGA jest coraz szersze i coraz więcej producentów żywnoci i używek zaleca ich stosowanie, wyłšcznie z obawy przed skażeniem i zmianami organoleptycznymi produktów. Wizja utraty zaufania konsumentów okazuje się być w tym przypadku najlepszš motywacjš. Bioršc jednak pod uwagę planowane regulacje prawne w zakresie opakowań rodków spożywczych, wczeniej czy póniej każdy producent będzie temu tematowi musiał powięcić uwagę.
Do grona firm zalecajšcych wyłšczne stosowanie produktów MGA w przypadku opakowań na pewne grupy produktów należš m.in. takie koncerny jak: Haribo, Perfetti, Nestle, Unilever (mrożonki) i Philip Morris.
Mam nadzieję, że po przeczytaniu tych informacji niektórzy z nas zacznš zwracać uwagę na opakowania rodków spożywczych, włanie w kontekcie możliwoci migracji składników z ich powierzchni na produkt. Mnie osobicie, pomimo długoletniej pracy w firmie Michael Huber Polska i ăgłębokiej miłociÓ do farb drukarskich, wiadomoć spożywania pewnych ich składników zupełnie nie odpowiada. Oczywicie impulsy do zmiany materiałów stosowanych do produkcji opakowań muszš wyjć od samych producentów rodków spożywczych. Mylę jednak, że drukarnie mogš mieć również swój udział w tych zmianach informujšc swoich zleceniodawców o nowych możliwociach.
