Alternatywne metody zagospodarowania odpadów
W krajach wysoko rozwiniętych zasada minimalizacji odpadów stanowi podstawę aktów prawnych, regulujšcych gospodarkę tymi odpadami. Owa minimalizacja to nie tylko mniejsza iloć powstajšcych odpadów, lecz również alternatywne sposoby ich zagospodarowania oraz stosowanie nowoczesnych, bezodpadowych technologii. Wykorzystywanie odpadów do innych procesów produkcyjnych, do wytwarzania rozmaitych nowych produktów jest szczególnie godne uwagi. Przyjęta przez Unię Europejskš hierarchia w dziedzinie strategii postępowania z odpadami na pierwszym miejscu stawia zapobieganie ich powstawaniu [2]. Niektórych odpadów jednak nie da się uniknšć lub też jest to proces na tyle kosztowny, że stawia pod znakiem zapytania całš danš technologię. Odpady tego rodzaju powinny być ponownie wykorzystywane.
W Polsce generalnie jeszcze niewiele robi się w tym kierunku, chociaż w nowoczesnych zakładach poligraficznych uwzględnia się możliwoć jak najkorzystniejszego zagospodarowania odpadów. Przykładowo powstajšce na terenie zakładu poligraficznego gazy technologiczne, opary rozpuszczalników i osad podestylacyjny z myjni cylindrów drukowych mogš być spalane w przyzakładowej spalarni i wykorzystywane jako ródło energii cieplnej.
Unikalny sposób zagospodarowania ciekłych odpadów z mycia maszyn drukarskich zaproponowano w zgłoszeniu patentowym [5] i wdrożono go w praktyce. Zawierajšce zawiesinę włókien celulozowych oraz farb drukarskich odpadowe płyny po myciu maszyn i czyciwa nasšczone rozpuszczalnikami służš w tym rozwišzaniu jako dodatki do rozpuszczalników przy produkcji mas asfaltowych. Okazało się bowiem, że zastosowanie ich zamiast czystych rozpuszczalników do produkcji izolacyjnych mas asfaltowych (w charakterze lepików gęstych, lepików rzadkich, smoły dachowej, czyli tzw. dacholeum oraz płynnych smół przeznaczonych do gruntowania konstrukcji budowlanych i wypełniania szczelin dylatacyjnych) nie tylko zmniejsza koszt produkcji takich mas (z racji zastosowania odpadu przemysłowego), ale wykazujš one również mniejszš szkodliwoć dla rodowiska naturalnego. Przeprowadzono badania emisji benzenu w masach asfaltowych otrzymanych z zastosowaniem różnych rozpuszczalników używanych do mycia maszyn drukarskich. Nieoczekiwanie stwierdzono zmniejszenie poziomu emisji szkodliwego benzenu z asfaltu (ponad 4000 razy), co ma duże znaczenie w warunkach, gdzie od produktów wymaga się braku szkodliwoci dla zdrowia ludzkiego. Ponadto takie lepiki i smoły majš lepsze właciwoci, gdyż charakteryzujš się lepszš przyczepnociš do podłoży budowlanych (cementowych i ceglanych) oraz krótszym czasem odparowania rozpuszczalników niż w przypadku stosowania mieszanin czystych, technicznych rozpuszczalników, a także wykazujš mniejszš szkodliwoć i ich produkcja jest tańsza [5]. Ciekłe odpady z mycia maszyn drukujšcych korzystnie zawierajš bowiem pozostałoci farb drukarskich w iloci 0,5 do 6% wagowych i od 1 do 4% wagowych pyłu i drobnych włókien celulozowych w postaci zawiesiny.
Podstawowymi składnikami mas asfaltowych sš asfalt, rozpuszczalniki oraz ewentualnie wypełniacze. Przy tradycyjnym wytwarzaniu tych mas jako rozpuszczalniki stosuje się zazwyczaj benzyny ekstrakcyjne i lakiernicze, solwentnaftę, benzol, toluen, ksyleny albo ich mieszaniny, niekiedy także mieszaninę ciężkiej benzyny krakingowej lub benzyny lakowej z roztworem kauczuku syntetycznego bšd też różne frakcje z rozdziału benzyny czy destylacji ropy naftowej. W procesach produkcji mas asfaltowych często wykorzystuje się różnego rodzaju odpady lub produkty uboczne, powstajšce w innych procesach chemicznych. Należš do nich między innymi: odpady gumowe, skórzane lub gšszcz celulozowy (jako dodatki poprawiajšce spływnoć i zdolnoć klejenia), pogon dianowy (jako dodatek uszlachetniajšcy), stanowišcy produkt uboczny przy produkcji dianu, czy też mieszanina poliolefin z pozostałoci po redestylacji oleju chłodniczego, będšcego produktem odpadowym w procesie otrzymywania butadienu.
W przemyle poligraficznym do mycia maszyn drukujšcych powszechnie używa się węglowodorowych rozpuszczalników aromatycznych, takich jak toluen oraz benzyny. Zużyte rozpuszczalniki sš na ogół odprowadzane w całoci lub częciowo do cieków z oczywistš szkodš dla rodowiska naturalnego. Można je natomiast z powodzeniem wykorzystać do produkcji mas asfaltowych [5]. Masy takie składajš się z przemysłowego asfaltu izolacyjnego oraz z mieszaniny ciekłych odpadów z mycia maszyn drukujšcych, zawierajšcych benzyny lakiernicze i ekstrakcyjne oraz toluen, w której to mieszaninie odpad toluenowy stanowi od 10 do 50% wagowych w stosunku do odpadu benzynowego, przy czym mieszanina odpadów jest używana w iloci 20-80% wagowych w stosunku do masy asfaltu.
Takš masę asfaltowš sporzšdza się przez zmieszanie odpadów ciekłych z asfaltem w temperaturze powyżej 0ĄC w kadzi z mieszadłem kotwicowym. W zależnoci od iloci dodawanej fazy ciekłej można otrzymać następujšce produkty asfaltowe: typu G Đ lepiki gęste, typu S Đ smoły dachowe (dacholeum) oraz typu R Đ tzw. lepiki rzadkie, stosowane do gruntowania podłoży. Tak otrzymane lepiki i smoły charakteryzujš się korzystniejszymi parametrami w porównaniu z wytwarzanymi na bazie mieszanin czystych technicznych rozpuszczalników. Zmniejsza się też poziom emisji szkodliwego benzenu i zostaje rozwišzany problem ciekłych odpadów powstajšcych podczas mycia maszyn drukujšcych. W tabeli 5 podano przykładowy skład oraz warunki wytwarzania lepiku i masy asfaltowej z użyciem ciekłych odpadów z drukarni.
Odpady toluenowy i benzynowy zawierajš po 2% wagowe pozostałoci farb drukarskich i zawiesiny pyłu oraz drobnych włókien celulozy. Asfalt wraz z mieszaninš odpadów miesza się w kadzi z mieszadłem kotwicowym i po odpowiednim czasie mieszania (4-5 godzin) w pożšdanej temperaturze uzyskuje się albo lepik gęsty o bardzo dobrych właciwociach lejnych i znakomitej przyczepnoci do powierzchni betonowych, albo masę asfaltowš o doskonałej przyczepnoci do betonowych powierzchni szczelin dylatacyjnych.
Emisja benzenu z 1 kg surowego asfaltu PS-85/25 w temperaturze 20ĄC wynosi 0,4 mg/godzinę, podczas gdy z 1 kg lepiku, sporzšdzonego z dodatkiem odpadów z mycia maszyn drukujšcych, w takiej samej temperaturze Đ nie przekracza 0,0001 mg/godzinę (benzen nie jest wykrywalny metodš chromatograficznš o takiej czułoci). Oznacza to, że zastosowanie Đ zamiast czystych rozpuszczalników Đ odpadów z produkcji poligraficznej znacznie poprawia właciwoci otrzymanych lepików i powoduje diametralne zmniejszenie emisji benzenu, co ma niezwykle istotne znaczenie w warunkach, gdy od wszystkich produktów wymaga się braku szkodliwoci dla zdrowia ludzkiego, a jednoczenie rozwišzuje problem cieków powstajšcych podczas mycia maszyn drukujšcych.
Według zebranych szacunkowych danych miesięczna produkcja ciekłych odpadów poligraficznych z jednej dużej lub redniej drukarni przekłada się na 10 partii produkcyjnych lepiku czy masy asfaltowej.
Nie bez znaczenia jest również ekonomiczny aspekt tego przedsięwzięcia, a mianowicie:
Ľ wytwarzajšcy odpady płaci odbiorcy za ich usuwanie,
Ľ klient płaci producentowi za lepik czy masę asfaltowš,
Ľ producent korzysta z ulg lub zwolnienia z podatku dochodowego.
Tak więc z tego rodzaju działalnoci, jakš jest zagospodarowywanie odpadów, można czerpać istotne korzyci, a każde zmniejszanie iloci odpadów jest dodatkowym atutem przemawiajšcym za wdrażaniem takich technologii.
Innym jeszcze sposobem na redukcję niebezpiecznych odpadów, stosowanym ostatnio przez niektóre drukarnie, sš tkaniny czyszczšce wielorazowego użytku. Produkowane z wysokiej klasy bawełny, majš właciwoci umożliwiajšce ich oczyszczenie z resztek farb drukarskich i rozpuszczalników w procesie specjalnego prania. Po wypraniu czyciwa te nie tracš swoich właciwoci, toteż nadajš się ponownie do wykorzystania jako czyciwo. Firma Druckchemie (ich dystrybutor na rynku polskim) zapewnia, że zakład pioršcy posiada wszystkie stosowne zezwolenia, nie podaje jednak jego nazwy, zasłaniajšc się tajemnicš handlowš*. Również koszty użytkowania tych tkanin zależš od indywidualnych ustaleń Đ przy większej iloci zużytego czyciwa oddawanego do prania cena za obrót 1 kg tkaniny jest korzystniejsza. Niewštpliwie jest to oferta godna uwagi, zapewniajšca postępowanie zgodne z prawem. Przy korzystaniu z niej drukarnia nie musi bowiem wnosić opłat za składowanie odpadów na wysypiskach.
Sš to na razie pojedyncze przykłady alternatywnego zastosowania odpadów powstajšcych w procesie powstawania produktu poligraficznego. Takich zastosowań można znaleć w przyszłoci znacznie więcej, problem natomiast leży gdzie indziej. Kadra kierownicza zakładów musi uwiadomić sobie, że odpady to nie tylko zło konieczne, lecz również czasami towar, który można z powodzeniem odsprzedawać.
Podsumowanie
Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, iż:
Ľ w wielu zakładach poligraficznych ukrywana jest faktyczna iloć powstajšcych odpadów niebezpiecznych, a ich ănadwyżkiÓ usuwane sš z zakładów razem z odpadami komunalnopodobnymi, co stwarza zagrożenie dla rodowiska naturalnego;
Ľ taka sytuacja utrzymuje się m.in. z powodu braku orientacji inspektorów ochrony rodowiska, którzy nie potrafiš właciwie oszacować iloci tych odpadów, a także z błędów i niedocišgnięć występujšcych w obowišzujšcym na temat ochrony rodowiska i gospodarowania odpadami prawodawstwie;
Ľ odpady po myciu cylindrów drukowych mogš być przekazywane do spalania, nie zawierajš bowiem chlorowcopochodnych zwišzków organicznych;
Ľ rzeczywista iloć odpadów ciekłych powstajšcych w zakładach poligraficznych uzasadnia koniecznoć kompleksowego ich zagospodarowania;
Ľ analiza ekonomiczna wskazuje na racjonalnoć zastosowania odpadów z mycia maszyn drukujšcych do produkcji mas asfaltowych, będšcych przedmiotem wynalazku [5].
Literatura:
[1] ăOchrona rodowiska 1997 r.Ó, GUS, Warszawa, 1997.
[2] Skalmowski Krzysztof i inni, ăPoradnik gospodarowania odpadamiÓ, Verlag Dashfer sp. z o.o., Warszawa, 1999.
[3] ăProgram gospodarki odpadami dla Cofinec Đ Polska Sp. z o.o. Zakładu Produkcji OpakowańÓ, Wesoła, 1998.
[4] Kęciek Jan, ăGospodarka odpadami w przedsiębiorstwieÓ, Warszawska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, W-wa, 1999.
[5] Czarnocki Andrzej, Podsiadło Halina, Zgłoszenie patentowe ăMasa asfaltowaÓ, 15 czerwca 1998 r., P-326828.
[6] ăZagadnienia ochrony rodowiska w przemyle poligraficznymÓ, Centralny Orodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Poligraficznego, Warszawa, 1995.
