Odpady opakowaniowe (opakowania, które przeszły cykl obrotu towarowego) stanowiš szczególnš grupę odpadów. W Polsce do roku 2002 były traktowane jako odpady komunalne, których powstawanie jest zwišzane z bytowaniem ludzi. W skali kraju nie było możliwoci ograniczenia ich masy, która w latach 90. na skutek rozwoju sektora opakowaniowego i importu dosyć gwałtownie wzrastała.
Poza nielicznymi wyjštkami, stanowišcymi wartociowe surowce wtórne, odpady opakowaniowe kierowane były na składowiska odpadów. Należy jednak podkrelić, że takie podejcie do problemu odpadów nie odpowiada obecnej wiedzy na temat ochrony rodowiska naturalnego i zagrożeń, jakie mogš powstawać w całym cyklu życia opakowań. Gospodarka odpadami wymaga właciwej organizacji i zarzšdzania na poziomie krajowym. Uregulowania w tym zakresie zostały wprowadzone na mocy nowych ustaw obowišzujšcych od 1 stycznia 2002 r., co wynikało również z koniecznoci harmonizacji polskiego prawa z prawem Unii Europejskiej (Dyrektywa 94/62/EC).
Nowe ustawy: ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych [1] i ustawa o obowišzkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej [2] wprowadziły system organizacyjny oparty na obowišzkach producentów, importerów, a także innych ogniw łańcucha opakowaniowego (zasada współodpowiedzialnoci). W wielu przypadkach ustawy te nie były precyzyjne i wymagały dodatkowych interpretacji, a nawet korekt.
Ministerstwo rodowiska, odpowiedzialne za ustawy w obszarze ochrony rodowiska, przygotowało w połowie 2002 r. projekt nowej ustawy, która w żargonie nosi nazwę ăczyszczšcejÓ [3]. Ustawa ta wprowadziła pewne korekty w szczegółowych zapisach, nie wyeliminowała jednak wielu uchybień w założeniach ogólnych. Przedsiębiorcy w dalszym cišgu majš liczne wštpliwoci zwišzane z interpretacjš, o czym wiadczš pytania zgłaszane do Zakładu Ekologii Opakowań Centralnego Orodka Badawczo-Rozwojowego Opakowań. Szczególnie dotyczy to małych i rednich przedsiębiorców krajowych, w tym branży poligraficznej, a problemy wynikajš przede wszystkim z niemożliwoci przełożenia ogólnych zapisów zawartych w ustawach oraz rozporzšdzeniach wykonawczych na język praktyki produkcyjnej i handlowej. Z tego względu uzasadnione jest przedstawienie kilku istotnych wyjanień.
Odpady opakowaniowe i metody odzysku
Uwzględniajšc obecnie obowišzujšce regulacje prawne w dziedzinie odpadów można wyodrębnić dwie podstawowe grupy odpadów opakowaniowych:
Odpady opakowaniowe produkcyjne
Przemysłowe odpady poprodukcyjne (odpady technologiczne, braki itp.) powstajšce przy wytwarzaniu opakowań (na terenie drukarni np. cinki folii powstałe przy formowaniu torebek). Zgodnie z ustawš o odpadach [4] sš to odpady kategorii Q8 Đ Pozostałoci z procesów przemysłowych. Podmiot gospodarczy, na terenie którego się znajdujš (wytwórca i posiadacz), jest obowišzany do postępowania z nimi zgodnie z wymaganiami ochrony rodowiska, tj. należy je ewidencjonować i poddawać odzyskowi. W przypadku posegregowania na grupy jednorodne materiałowo i zabezpieczenia przed zabrudzeniem stanowiš potencjalne surowce wtórne do recyklingu. Odpady te można przekazać innej firmie posiadajšcej stosowne zezwolenia dotyczšce zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.
Opakowania poużytkowe
Opakowania, które przeszły cykl obrotu z towarem i nienadajšce się do ponownego napełnienia/wypełnienia, stajš się odpadami. Zgodnie z ustawš o odpadach sš to odpady kategorii Q5 Đ Substancje lub przedmioty zanieczyszczone lub zabrudzone w wyniku planowych działań (np. pozostałoci z czyszczenia, materiały z opakowań Đ odpady opakowaniowe, pojemniki). Odpady te powstajš na terenie różnych podmiotów gospodarczych, takich jak: zakłady produkcyjne, biura, jednostki handlowe, usługowe oraz w gospodarstwach domowych. Na terenie drukarni sš to opakowania po sprowadzonych surowcach (papier, farby itp.). Zgodnie z katalogiem odpadów [5] opakowania poużytkowe zostały zakwalifikowane do grup 15 01 01-15 01 09. Szeciocyfrowe kody dla poszczególnych grup materiałowych zamieszczono w tab. 1. Odpady te powinny być segregowane w miejscu powstawania na grupy jednorodne materiałowo. Jednostka, na której terenie powstajš, jest odpowiedzialna za ich odzysk zgodnie z przepisami dotyczšcymi odpadów. Może je również wykorzystać do realizacji obowišzku recyklingu wynikajšcego z ustawy o opłacie produktowej, jeli wprowadza na rynek wyrób w opakowaniach z tych samych grup materiałowych. Warto nadmienić, że pojemniki cinieniowe (aerozole) oraz opakowania substancji niebezpiecznych zanieczyszczone tymi substancjami wyodrębniono w katalogu odpadów jako odpady niebezpieczne o kodach 15 01 10* i 15 01 11*.
Przydatnoć odpadów opakowaniowych z grup 15 01 01-15 01 09 do różnych form odzysku została przedstawiona w tab. 2.
Obowišzki wydawców i drukarni
Wydawcy i inne jednostki zlecajšce druk wyrobów poligraficznych, którzy wprowadzajš na polski rynek te wyroby w opakowaniach, sš przedsiębiorstwami podlegajšcymi ustawie o opłacie produktowej. Sš to podmioty odpowiedzialne za powstanie z tych opakowań odpadów, chociaż faktycznie różnego rodzaju wyroby poligraficzne produkowane sš i pakowane na terenie drukarni. Aby wydawca mógł zrealizować obowišzki w zakresie odpadów opakowaniowych, powinien cile współpracować z drukarniš (o ile nie należy ona do struktury organizacyjnej wydawcy) i wspólnie ewidencjonować masę opakowań oraz ustalać system pakowania wyrobów, który będzie uzasadniony ekonomicznie i korzystny dla rodowiska.
Obowišzki wydawców zwišzane z odpadami opakowaniowymi zostały zestawione w tab. 3. Tabela ta uwzględnia również zmiany wynikajšce z ustawy ăczyszczšcejÓ.
Podstawowy obowišzek wydawcy to zapewnienie recyklingu opakowań poużytkowych powstałych po wprowadzonych do obrotu towarowego produktach. Warto zwrócić uwagę, że obowišzek recyklingu dotyczy opakowań, zanim faktycznie z tych opakowań powstanie odpad na terenie innego przedsiębiorcy lub w gospodarstwach domowych. Drukarnie, wykonujšc jedynie usługowo druk okrelonych wydawnictw, nie sš objęte takimi obowišzkami. Jeli natomiast drukarnia importuje wyroby w opakowaniach lub produkuje własne wyroby, które dostarcza klientom w opakowaniu, to wchodzi w obowišzki wymienione w tab. 3.
Powstawanie odpadów opakowaniowych na terenie drukarni oraz powstawanie obowišzku recyklingu wydawcy zilustrowano na przedstawionym powyżej schemacie.
Autorka kieruje Zakładem Ekologii Opakowań w COBRO
Literatura
1. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638).
2. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowišzkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. Nr 63, poz. 639).
3. Ustawa z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 7/2003, poz. 78).
4. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628).
5. Rozporzšdzenie Ministra rodowiska z dnia 27 wrzenia 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).
6. Żakowska H.: Nowe regulacje dotyczšce opakowań i odpadów opakowaniowych Đ Obowišzki producentów i handlowców, Wydawnictwo STO, Bielsko-Biała 2003
