Czy papiery z recyklingu rzeczywiście są bardziej ekologiczne niż papiery z włókien pierwotnych? Czy zapewniają taką samą jakość druku? Jakie są zastosowania włókien z recyklingu? Którym certyfikatom środowiskowym można zaufać?
Rekord recyklingu
72,3 proc. ogólnie zużytego papieru zostało poddane recyklingowi w 2017 r. w Europie, co wg CEPI (Konfederacji Europejskiego Przemysłu Papierniczego) stanowiło rekord. W roku 2016 było to 72 proc., a w 2015 – 71 proc. CEPI chciałaby, aby do 2020 r. udział ten osiągnął 74 proc. Europejski wskaźnik recyklingu papieru jest wyższy niż średnia światowa, która wynosi 57,9 proc. wg raportu Environmental Paper Network (EPN) z 2018 r. (EPN grupuje 140 organizacji niekomercyjnych działających na rzecz zrównoważonej produkcji i konsumpcji celulozy, papieru oraz opakowań). Niektóre kraje, jak Japonia i Australia, wyróżniają się osiągając nawet ponad 80 proc. recyklingu. Zachowanie wysokiej stopy recyklingu w Europie stanowi wyzwanie z powodu spadku ilości zużywanego papieru, zwłaszcza w segmencie prasowym, podczas gdy papier gazetowy jest w największym stopniu poddawany recyklingowi. Jednocześnie, po decyzji Chin o ograniczeniu przez nie importu odpadów, w tym papieru, papiernicy niepokoją się o jakość zaopatrzenia w surowce.
Jeśli chodzi o zbiórkę papieru, czyli zasadniczy etap recyklingu, wykazuje ona także tendencję wzrostową. CEPI mówi o 59,6 mln ton w 2017 roku w Europie, czyli o 0,8 proc. więcej w stosunku do roku 2016.
Za papier z recyklingu uważa się każdy papier zawierający co najmniej 50 proc. odzyskanych włókien celulozy pochodzących z odpadów papieru zadrukowanego (po zużyciu). Wyróżnia się trzy główne rodzaje papieru z recyklingu: papier recyklowany w 100 proc. nieodfarbiany, papier recyklowany w 100 proc. biały i papier hybrydowy, zawierający zarówno włókna recyklowane, jak i pierwotne. W gamie papierów recyklowanych wysokiej jakości dla sektora graficznego znajdują się papiery zawierające od 60 do 100 proc. włókien z recyklingu. Zawartość włókien recyklowanych jest różna dla każdej z głównych kategorii papieru. Papiery graficzne wysokiej jakości wymagają większej ilości włókien pierwotnych niż papier gazetowy czy papiery i kartony opakowaniowe – wyjaśnia belgijskie stowarzyszenie producentów i przetwórców papieru oraz szkła Cobelpa.
Ograniczenia w recyklingu
Papier jest uważany za doskonałą ilustrację gospodarki w obiegu zamkniętym: produkt finalny jest również surowcem, który zostanie wykorzystany w recyklingu, by stworzyć nową generację produktów.
Jednakże cykl waloryzacji papieru nie jest nieskończony i ma swoje ograniczenia. Według CEPI ok. 20 proc. papierów na rynku europejskim nie może być odzyskanych dla celów recyklingu. Są to przede wszystkim papiery do użytku domowego i sanitarne, uważane za nieczyste, takie jak tapety, chusteczki higieniczne itp. Do papierów nieodzyskiwalnych zalicza się także te przechowywane przez długi okres w postaci książek czy archiwaliów.
Włókna nie mogą być poddawane recyklingowi w nieskończoność: zniekształcają się one w toku operacji odzyskiwania i stają się zbyt krótkie, aby móc tworzyć nowy papier. Zauważono, że włókna mogą być powtórnie utylizowane od 2 do 5 razy, zależnie od ich jakości i rodzajów produkowanego papieru. CEPI podaje, że w Europie papier jest recyklowany ok. 3,6 raza w ciągu roku. Włókna stają się zbyt cienkie i są odzyskiwane, by służyć jako materiał do produkcji energii. Ta zasada współwytwarzania elektryczności/ciepła jest najwydajniejszym systemem produkowania energii z punktu widzenia środowiska – mówi Daniel Bozonnet, manager ds. jakości i środowiska w UPM. Aby podtrzymać cykl życia, niezbędne są więc włókna pierwotne z drzew i przemysł papierniczy nie może się obejść bez tego surowca.
Włókna pierwotne i włókna z recyklingu są nierozdzielne i komplementarne w globalnym cyklu produkcji papieru. Obydwa ich rodzaje powinny być optymalnie wykorzystywane. Włókna pierwotne będą używane do papierów najwyższej jakości, gdzie wymagana jest trwałość, jak papiery do druku czy na torby do zakupów. Trzeba jednak także maksymalizować reutylizację od włókien aż po produkcję energii – uważa Daniel Bozonnet.
Zrównoważona eksploatacja lasów
Przemysł papierniczy w Europie tradycyjnie wykorzystuje podprodukty z lasów i tartaków. Produkty te pochodzą głównie z lasów zarządzanych w sposób zrównoważony i posiadających certyfikaty FSC lub PEFC. Nowe drzewa są nasadzane, by zrekompensować wycinkę. To praktyka, która, choć zgodna z zasadami ekoodpowiedzialności, nie jest idealna według Greenpeace. Sadzenie drzew stwarza problemy z zachowaniem bioróżnorodności. W Szwecji i Finlandii na przykład drzewa sadzone na nowo nie są drzewami krajowymi. Praktyka ta zmienia cały ekosystem i środowiska życiowe zwierząt są niszczone. Poza tym to nieprawda, że wykorzystywane są odpady drzewne; stanowią one jedynie 50 proc. zużywanego drewna. Produkcja papieru jest tak ważna, że to udział niewystarczający. Są lasy wycinane wyłącznie po to, by produkować papier – tłumaczy Jeroen Verhoeven, odpowiedzialny za kampanię Greenpeace.
Na poziomie światowym roczne straty netto lasów wyrażają się w milionach hektarów. Według danych PEFC w roku 2018 zniknęło ich tyle, ile wynosi 5-krotna powierzchnia Belgii. W Europie przeciwnie: powierzchnia lasów zwiększa się corocznie. W latach 2005-2015 europejskie lasy powiększyły się o ponad 44 tys. km2, czyli więcej niż wynosi powierzchnia Szwajcarii. Jak informuje CEPI, to o 30 proc. więcej w porównaniu z rokiem 1950. Na kontynencie europejskim lasy zajmują blisko 175 mln hektarów. 45 procent z nich ma certyfikat PEFC, a 22 proc. FSC; niektóre lasy mają podwójną certyfikację. Obydwa certyfikaty gwarantują zrównoważone zarządzanie lasami. Jeśli chodzi o masę celulozową, wg CEPI 82,2 proc. masy kupowanej przez europejski przemysł papierniczy jest certyfikowane, a ponad 90 proc. pochodzi z Unii Europejskiej.
Według WWF jednym z elementów zrównoważonej gospodarki papierem jest rozwój produkcji i konsumpcji odpowiedzialnej, ograniczającej wpływ na lasy. Chodzi o ograniczenie marnotrawstwa i niepotrzebnej nadkonsumpcji, maksymalizację zbiórki i recyklingu, a także zachęcanie do odpowiedzialnych zakupów papieru – zaznacza Beatrice Wedeux, odpowiedzialna za politykę leśną.
Producenci papieru z recyklingu
Są producenci, którzy wytwarzają papier wykorzystując własną masę celulozową, oraz tacy, którzy muszą się w ten surowiec zaopatrywać. Głównym europejskim dostawcą masy do produkcji papieru recyklowanego dla celów wydawniczych był do niedawna Arjowiggins Graphic należący do francuskiej grupy Sequana. Producent sam określał się jako europejski lider w produkcji papierów z recyklingu powlekanych i niepowlekanych, ekoodpowiedzialnych i innowacyjnych o całej gamie wykończeń (offsetowych, powlekanych matowych, satynowanych, błyszczących). Włókna pochodzące ze zbiórki i przetwarzania starych papierów stanowiły 56 proc. ogółu włókien wykorzystywanych w Arjowiggins Graphic. Jednakże na początku br. pojawiła się informacja o upadłości sądowej trzech francuskich filii Arjowiggins, w tym Arjowiggins Graphic. Największa produkcja masy z papieru recyklowanego dla sektora graficznego została wstrzymana, co czasowo zachwiało rynkiem. W Belgii trzech największych dystrybutorów: Antalis, Igepa i Papyrus musiało znaleźć nowych dostawców zarówno po to, by zastąpić marki Arjowiggins, jak i by kontynuować produkcję własnych marek papieru z recyklingu. Drukarze także byli zmuszeni wykorzystywać pozostałości swoich zapasów lub tymczasowo proponować klientom papiery certyfikowane jako alternatywę.
Aby uzupełnić lukę powstałą po zamknięciu Arjowiggins, Antalis podjął współpracę z Mondi Neusiedler (Austria), a Igepa – z francuską papiernią Clairefontaine, Lenzing AG z Austrii oraz włoską Burgo. Dwaj ostatni producenci zaopatrują także Papyrus, by zastąpić produkty Arjowiggins.
Lenzing AG specjalizuje się w recyklingu papieru, intensywnie inwestując w zrównoważony rozwój. Roczna zdolność produkcyjna zakładu wynosi 100 000 ton. Włókna celulozowe wykorzystywane w Lenzing pochodzą zarówno z papierów z odzysku, głównie z odpadów biurowych, jak i z lasów. Lenzing współpracuje z siecią 40 punktów zbiórki odpadów papierowych. Papiery z odzysku pochodzą z: Austrii, Niemiec, Holandii, Szwajcarii, Czech, Węgier i Bośni. Papiery z recyklingu są stosowane głównie do druku offsetowego, ale także do druku atramentowego, laserowego i do kopiarek. Papiery te – białe lub kolorowe – są produkowane w 100 proc. z włókien recyklowanych i stanowią 50 proc. sprzedaży papierni Lenzing. Oferty dopełniają produkty opakowaniowe i koperty na bazie włókien pierwotnych.
Z kolei Mondi Neusiedler, austriacka filia grupy Mondi, specjalizuje się w papierach niepowlekanych premium, a jej roczne zdolności produkcyjne wynoszą 325 000 ton.
Włoski producent Burgo wytwarza wysokiej jakości papiery Respecta recyklowane w 100 proc. lub w 60 proc., wykorzystując zakupioną masę recyklowaną lub z papieru zbieranego i sortowanego. W 2017 r. Burgo przestawił niektóre swoje maszyny do produkcji papieru graficznego na produkcję recyklowanej tektury falistej dla sektora opakowań.
Francuska papiernia Clairefontaine nie produkuje własnej masy, lecz zaopatruje się na rynku światowym. Wykorzystuje jedynie masę z drewna z lasów zarządzanych w sposób zrównoważony do produkcji bezdrzewnych papierów niepowlekanych w ilości 165 000 ton/rok. W swoim zakładzie w Everbal Clairefontaine produkuje rocznie 37 tysięcy ton papierów recyklowanych. Recykling jest przeprowadzany bez odfarbiania i wybielania dzięki drastycznej selekcji odzyskiwanych papierów.
UPM Paper jest największym w skali światowej użytkownikiem papierów z odzysku. Firma poddaje corocznie recyklingowi 4 mln ton papieru zapewniając, że jedna trzecia włókien stosowanych do produkcji papierów graficznych pochodzi z papierów z odzysku. Udział włókien recyklowanych jest bardzo różny w zależności od produktu. Stanowią one większość w przypadku pa-pierów gazetowych, a także papierów magazynowych, w których są mieszane z włóknami pierwotnymi. Francuski zakład UPM Chapelle Darblay w Rouen specjalizuje się w produkcji papieru gazetowego z włókien w 100 proc. pochodzących z recyklingu. Są tu wytwarzane trzy rodzaje produktów: standardowy papier gazetowy w 100 proc. recyklowany, papier gazetowy ulepszony i papier gazetowy kolorowy.
W Belgii największym producentem papieru recyklowanego jest Stora Enso Langer- brugge o rocznej zdolności produkcyjnej 540 000 ton. Specjalizuje się w produkcji papieru gazetowego i papieru magazynowego superkalandrowanego niepowlekanego.
Wpływ na środowisko
Lasy, energia, CO2, woda i odpady to podstawowe źródła, na które ma wpływ produkcja papieru. Europejski przemysł papierniczy stosuje różne metody produkcji, aby w coraz większym stopniu ograniczać swój wpływ na środowisko na wszystkich frontach. Do roku 2050 zamierza zwiększyć o 40 proc. inwestycje w wyposażenie, aby prowadzić biogospodarkę o niskiej emisji węgla. Celem jest redukcja śladu węglowego o 80 proc. Od roku 1999 ślad ten zmniejszył się już o 43 proc. na tonę produktu, wg danych CEPI.
Branża papiernicza, eksperci i organizacje pozarządowe zajmujące się środowiskiem zgodnie twierdzą, że papiery z recyklingu są dużo bardziej ekologiczne niż papiery na bazie włókien pierwotnych. Tytułem porównania: jedna tona papieru recyklowanego w stosunku do jednej tony papieru z włókien pierwotnych pozwala oszczędzić 26 drzew.
Konkretnie, produkcja papieru z recyklingu wymaga mniej drewna, wody i energii niż produkcja masy z włókien pierwotnych. Zakłady, które wykorzystują w 100 proc. włókna recyklowane, uzyskują lepszy bilans węglowy – przyznaje Daniel Bozonnet.
Niektóre papiery recyklowane są bardziej ekologiczne niż inne. Wszystko zależy od udziału włókien recyklowanych w papierze (od 50 do 100 proc.) i obróbki, jakiej zostają poddane podczas recyklingu (odfarbianie, wybielanie). Tak więc papier w 100 proc. recyklowany, niewybielany i nieodfarbiany będzie bardziej ekologiczny. Do wybielania papieru recyklowanego niezbędne są środki chemiczne zawierające utleniacze, występuje więc ryzyko skażenia wody. W Europie odpowiednie normy zobowiązują papierników do ograniczania zrzutów wody. Jest ona na wyjściu z zakładu oczyszczana przed powrotem do rzeki. Według CEPI 93 proc. wody używanej w papierniach wraca w dobrej kondycji do środowiska. Lepsze jest też zarządzanie zużyciem wody: Aby wyprodukować tonę papieru 40 lat temu, potrzeba było 40-50 m3 wody. Teraz zużywamy średnio od 8 do 10 m3 wody na tonę papieru – wyjaśnia Daniel Bozonnet.
Certyfikaty ekoodpowiedzialne
FSC i PEFC to dwa systemy certyfikacji lasów najbardziej rozpowszechnione w świecie. Gwarantują one, że produkt pochodzi z drewna z lasów zarządzanych w sposób zrównoważony.
Inne systemy certyfikacji istnieją dla papieru. EU Ecolabel obejmuje cały cykl życia produktu i zaświadcza, że został on wytworzony z zachowaniem norm środowiskowych. Produkt musi zawierać co najmniej 70 proc. materiałów włóknistych pochodzących z lasów zarządzanych w sposób zrównoważony (do 11 stycznia br. było to 50 proc.). Papier musi być także wolny od całej serii produktów chemicznych. Nowe przepisy dotyczące procesu produkcji wymuszają obniżenie szkodliwych emisji do powietrza i wody, a także zmniejszenie zużycia energii elektrycznej i paliw. Producenci mają czas do 31 grudnia br., by się do nich dostosować.
Powszechnie znanymi ekologicznymi oznakowaniami dla papieru są także niemiecki Der Blaue Engel czy skandynawski Nordic Swan.
Rozszerzona oferta
Podczas gdy dawniej papiery z recyklingu były stosowane głównie do druku gazet czy prospektów, obecnie znajdują zastosowanie we wszelkich rodzajach druków. Dawne szarawe papiery recyklowane coraz bardziej ustępują miejsca papierom graficznym wysokiej jakości i są coraz powszechniej akceptowane – mówi Joyce Beumer, marketing manager firmy Papyrus na obszar Beneluksu. Dzięki zaawansowanym technologiom stosowanym w produkcji papiery z recyklingu rywalizują białością z tymi z włókien pierwotnych i mogą się odnaleźć w aplikacjach z wartością dodaną. W ofertach producentów i dystrybutorów znajdują się recyklowane papiery offsetowe, ale także błyszczące papiery powlekane lub matowe, w gramaturach od 70 do 350 g/m2.
Przy takiej samej białości ceny papierów z recyklingu są wyższe od cen papierów z włókien pierwotnych. Jak wyjaśniają przedstawiciele dystrybutorów, mają na to wpływ procesy zbiórki surowca, selekcji i czyszczenia. Im papier bielszy, tym cena wyższa.
I choć koszty są wyższe, to wielu klientów świadomie wybiera papiery recyklowane, chcąc być odpowiedzialnymi uczestnikami gospodarki obiegowej. Jednakże niektórzy użytkownicy uważają, że cena jest istotną przeszkodą w powszechnym stosowaniu tych papierów; np. recyklowany papier powlekany jest o 50 proc. droższy od swojego odpowiednika z włókien pierwotnych.
Podatność na zadrukowywanie
Papiery z recyklingu długo cierpiały z powodu złej reputacji co do możliwości ich zadrukowywania, lecz wydaje się to już przeszłością. Obecnie wprowadzone ulepszenia powodują, że drukowność papierów recyklowanych jest porównywalna z tą papierów z włókien pierwotnych. Udział włókien recyklowanych nie ma wpływu na proces drukowania m.in. dzięki rygorystycznej selekcji starych papierów o słabym stopniu zafarbienia. Im mniej biały jest papier recyklowany, tym niższy był stopień segregacji.
Jak oceniają to drukarze? Jerome Pasquiers, odpowiedzialny za druk offsetowy w belgijskiej drukarni Snel Grafics, przyznaje, że nie ma różnicy w jakości druku na papierach z włókien pierwotnych i recyklowanych: Papier recyklowany ma nieco gorszy wygląd i zanieczyszczenia w nim pozostają widoczne w postaci czarnych puntów. Nie jest on też nigdy tak biały jak papier z włókien pierwotnych i trochę bardziej pyli, ale nie stanowi to przeszkody w druku. Na papierze recyklowanym drukujemy głównie przeglądy, broszury reklamowe i gazetki lokalne.
Kevin Van Damme, manager ds. technicznej obsługi klienta w UPM, miał okazję obserwować druk na różnych rodzajach papieru recyklowanego w drukarniach, które odwiedzał. Najlepiej oceniany jest papier gazetowy recyklowany w 100 proc.: Uzyskuje się lepszą jakość druku niż na papierze z włókien pierwotnych. Powodem jest fakt, że UPM wprowadza do gazetowego papieru recyklowanego pigmenty, które polepszają absorpcję farby i zwiększają jakość druku. Druk jest bardziej złożony na papierach powlekanych i niepowlekanych. Kevin Van Damme: Przy papierze niepowlekanym wszystko zależy od stosowanego systemu drukowania, farby i rodzaju nakładu. Farba i maszyna drukująca mogą mieć wpływ na rezultat druku. Nakład z dużą ilością zdjęć i kolorowych apli nie jest zbyt dobry dla papieru niepowlekanego w 100 proc. recyklowanego. Włókna, które były poddawane recyklingowi wiele razy, zachowują się inaczej niż włókna pierwotne, które mają większą zdolność absorpcji farby. Ważne są także doświadczenie drukarza i jego stosunek do papieru. Niektórzy drukarze uwielbiają drukować na recyklowanych papierach niepowlekanych, a inni nie. Trzeba wykonać wiele testów na maszynie, aby znaleźć odpowiednią konfigurację.
Inny rodzaj papieru: Papiery powlekane recyklowane w 100 proc. mają tendencję do pozostawiania większej ilości pyłu na obciągu, ponieważ włókna recyklowane są mniej odporne niż włókna pierwotne. To problem najczęściej występujący przy tym rodzaju papieru. Wystarczy jednak, że drukarz wprowadzi pewne zmiany w maszynie, na przykład doda więcej wody lub farby, wyreguluje temperaturę. Sposób ustawienia maszyny jest ważny – kończy wyjaśnienia Kevin Van Damme.
Świadomy wybór pozostaje w gestii każdego z nas.
Na podstawie artykułu Aurelii Ricciardi z „Nouvelles Graphiques” nr 6/2019 opracowała IZ
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
