W Polsce od 1 stycznia 2002 r. obowišzujš regulacje prawne dotyczšce opakowań i odpadów opakowaniowych:
Ľ Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych [1];
Ľ Ustawa o obowišzkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej [2].
Ustawy te zharmonizowały polskie prawo z Dyrektywš 94/62/EC [3, 4] i wprowadziły zasadę odpowiedzialnoci przedsiębiorców za odpady opakowaniowe powstałe po towarach wprowadzonych do obrotu, podobnie jak ma to miejsce w innych krajach Unii Europejskiej. Pierwsza z wymienionych ustaw okreliła wymagania, jakim powinny odpowiadać opakowania z uwagi na ochronę rodowiska naturalnego, druga natomiast nałożyła obowišzek odzysku i recyklingu opakowań, zanim jeszcze powstanš z nich odpady opakowaniowe. Należy podkrelić, że jest to nowa forma odpowiedzialnoci przedsiębiorców za odpady, niezależna od obowišzków posiadaczy i wytwórców odpadów wynikajšcych z ustawy o odpadach [5].
Przedsiębiorstwa branży poligraficznej (np. wydawnictwa zlecajšce druk wyrobów poligraficznych, drukarnie drukujšce te wyroby, a także drukarnie opakowań i materiałów opakowaniowych), jako podmioty gospodarcze wprowadzajšce swoje wyroby na rynek, podlegajš tym regulacjom.
Nowelizacje ustaw dotyczšcych odpadów opakowaniowych
Pomimo krótkiego czasu obowišzywania, wymienione ustawy dotyczšce odpadów opakowaniowych były wielokrotnie nowelizowane. Poniżej zestawiono akty zmieniajšce:
1) Ustawę o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
Ľ Ustawa z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2003 nr 7 poz. 78; 2003.02.06);
Ľ Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. 2004 nr 11 poz. 97; 2004.05.01);
Ľ Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w zwišzku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitš Polskš członkostwa w Unii Europejskiej (Dz.U. 2004 nr 96 poz. 959; 2004.05.01).
2) Ustawę o obowišzkach przedsiębiorców
Ľ Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezporednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz.U. 2002 nr 113 poz. 984, 2002.10.27);
Ľ Ustawa z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2003 nr 7 poz. 78 2003.02.06);
Ľ Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2004 nr 54 poz. 535, 2004.05.01);
Ľ Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w zwišzku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitš Polskš członkostwa w Unii Europejskiej (Dz.U. 2004 nr 96 poz. 959, 2004.05.01);
Ľ Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożajšcych warstwę ozonowš (Dz.U. 2004 nr 121 poz. 1263, 2004.06.15).
We wrzeniu bieżšcego roku Ministerstwo rodowiska przekazało do Sejmu kolejny projekt nowelizacji ustawy o obowišzkach przedsiębiorców (druk 3211), co oznacza kolejne zmiany w krajowym systemie prawnym zwišzanym z odpadami opakowaniowymi. Projekt ten przewiduje:
Ľ wprowadzenie nowego dokumentu potwierdzajšcego dokonanie odzysku i recyklingu, który zostanie okrelony szczegółowo w drodze rozporzšdzenia Ministra rodowiska,
Ľ doprecyzowanie pojęcia ăprzedsiębiorcyÓ przez bezporednie odwołanie się do przepisów ustawy o swobodzie działalnoci gospodarczej,
Ľ wprowadzenie dodatkowych wymagań i obowišzków dla organizacji odzysku, w tym m.in. podniesienie kapitału zakładowego organizacji odzysku z obecnie obowišzujšcego 1 mln zł do poziomu 5 mln zł (w projekcie zaproponowano okresy przejciowe umożliwiajšce organizacjom odzysku stopniowe podniesienie kapitału zakładowego, co ma ułatwić spełnienie tego obowišzku),
Ľ zwolnienie z obowišzku wnoszenia opłaty produktowej w przypadku, gdy jej roczna wysokoć nie przekracza 50 zł,
Ľ rozszerzenie listy produktów, których dotyczy ustawa, o materiały reklamy komercyjnej oraz o pozostałe rodzaje akumulatorów dostępnych na rynku, dotychczas niepodlegajšce przepisom ustawy,
Ľ zmianę w podejciu do opakowań wielomateriałowych (rezygnacja z oddzielnego rozliczania tej grupy opakowań na rzecz rozliczania ich w materiałach dominujšcych w danym opakowaniu),
Ľ zmodyfikowanie przypisu wyłšczajšcego z obowišzku zapewnienia odzysku i recyklingu opakowań majšcych bezporedni kontakt z lekami,
Ľ zwiększenie do 2% przychodów z opłat produktowych przekazywanych samorzšdom województw, na pokrycie kosztów egzekucji należnoci z tytułu opłat produktowych i obsługę administracyjnš tego systemu.
Wymagania dotyczšce opakowań
Przedsiębiorstwa branży poligraficznej, tak jak inni przedsiębiorcy wprowadzajšcy na rynek zapakowane towary, sš zobowišzani do ograniczenia iloci i negatywnego oddziaływania na rodowisko substancji stosowanych do produkcji opakowań oraz wytwarzanych odpadów opakowaniowych w taki sposób, aby:
Ľ objętoć i masa opakowań były ograniczone do niezbędnego minimum wymaganego do spełnienia funkcji, przy wzięciu pod uwagę oczekiwań użytkowników,
Ľ opakowania były projektowane i wykonane w sposób umożliwiajšcy ich wielokrotne użycie i póniejszy recykling; jeli nie jest to możliwe, to przynajmniej recykling, a jeżeli nie jest on możliwy Đ innš formę odzysku,
Ľ opakowania zawierały możliwie najmniejszš iloć substancji stwarzajšcych zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi bšd dla rodowiska,
Ľ maksymalna suma zawartoci ołowiu, kadmu, rtęci i chromu+6 w opakowaniu (jednostkowym, zbiorczym i transportowym) nie przekraczała 100 mg/kg (obowišzuje od 1.01.2003 r.).
Wymagania te, zapisane w art. 5 ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, przedsiębiorcy powinni realizować w praktyce stosujšc normy europejskie wydane do Dyrektywy 94/62/EC. Wynika to również z ustawy o systemie oceny zgodnoci [6], która okreliła zasady funkcjonowania systemu oceny zgodnoci z zasadniczymi i szczegółowymi wymaganiami dotyczšcymi wyrobów (w tym opakowań). Jej celem jest eliminowanie stwarzanych przez wyroby zagrożeń dla życia lub zdrowia użytkowników i konsumentów oraz mienia, a także zagrożeń dla rodowiska. Domniemywa się, że wyrób spełnia zasadnicze wymagania, jeżeli jest zgodny z normami zharmonizowanymi. W przypadku, gdy producent lub jego upoważniony przedstawiciel nie wykaże zgodnoci wyrobu z normami zharmonizowanymi, jest obowišzany wykazać zgodnoć wyrobu z zasadniczymi wymaganiami na podstawie innych dowodów.
Kontrolę, majšcš na celu ocenę zgodnoci z zasadniczymi wymaganiami, przeprowadza się przy użyciu norm europejskich wymienionych w tab.1 (s. 38). Pozytywna ocena zgodnoci, udokumentowana zgodnie z wymaganiami odpowiednich norm (dokumentacja powinna być dostępna dla jednostek kontrolnych), może być podstawš do zadeklarowania zgodnoci opakowań z wymaganiami Dyrektywy 94/62/EC, bez znakowania znakiem CE.
Oceny zgodnoci powinny być przeprowadzane przez przedsiębiorstwa odpowiedzialne za wprowadzanie na rynek wyrobów poligraficznych w opakowaniach. Kryteria przeprowadzania takich ocen oraz procedury z tym zwišzane zawarte sš w normie EN 13427:2000 [7]. Na zasadach zlecenia ocena taka może być przeprowadzona przez Zakład Ekologii Opakowań Centralnego Orodka Badawczo-Rozwojowego Opakowań. W przypadku pozytywnej oceny zleceniodawca uzyskuje udokumentowane potwierdzenie zgodnoci z podstawowymi wymaganiami zawartymi w Dyrektywie 94/62/EC.
Przebieg procesu oceny oraz sposób dokonania deklaracji zgodnoci opakowań z wymaganiami ochrony rodowiska zilustrowano na rys. 1 (s. 38).
Obowišzek recyklingu
Wydawcy i inne jednostki zlecajšce wydruk wyrobów poligraficznych, którzy wprowadzajš na polski rynek te wyroby w opakowaniach, sš przedsiębiorstwami podlegajšcymi ustawie o opłacie produktowej. Sš to podmioty odpowiedzialne za powstanie z tych opakowań odpadów, chociaż faktycznie różnego rodzaju wyroby poligraficzne produkowane sš i pakowane na terenie drukarni. Aby wydawca mógł zrealizować obowišzki w zakresie recyklingu odpadów opakowaniowych, powinien cile współpracować z drukarniš (o ile nie należy ona do struktury organizacyjnej wydawcy) i wspólnie ewidencjonować masę opakowań oraz ustalać system pakowania wyrobów, który będzie uzasadniony ekonomicznie oraz korzystny dla rodowiska.
Podstawowy obowišzek wydawcy to zapewnienie recyklingu opakowań poużytkowych powstałych po wprowadzonych do obrotu towarowego produktach. Warto zwrócić uwagę, że obowišzek recyklingu dotyczy opakowań, zanim faktycznie z tych opakowań powstanie odpad na terenie innego przedsiębiorcy lub w gospodarstwach domowych. Drukarnie wykonujšc jedynie usługowo druk okrelonych wydawnictw nie sš objęte takimi obowišzkami. Jeli natomiast drukarnia importuje wyroby w opakowaniach lub produkuje własne wyroby, które dostarcza klientom w opakowaniu, to wchodzi w obowišzek recyklingu.
Powstawanie odpadów opakowaniowych na terenie drukarni oraz powstawanie obowišzku recyklingu wydawcy zilustrowano na rys. 2.
Obowišzek recyklingu może być wypełniony na trzy sposoby. Pierwsza możliwoć to samodzielne przekazanie zgromadzonych na własnym terenie odpadów opakowaniowych do zakładu przetwórczego.
Zgodnie z ustawš o opakowaniach i odpadach opakowaniowych do samodzielnej realizacji obowišzku recyklingu nie można wykorzystać odpadów technologicznych powstałych przy produkcji opakowań. Odpady te podlegajš ustawie o odpadach. Do czynnoci zwišzanych z przekazaniem odpadów można wykorzystać firmę usługowš lub punkt skupu. Jednostki te powinny jednak właciwie udokumentować masę odpadów przekazanš przez okrelonego przedsiębiorcę do recyklingu. Dokumentami potwierdzajšcymi samodzielnš realizację obowišzku sš: karta przekazania odpadów, której wzór zawarty jest w rozporzšdzeniu dotyczšcym ewidencji odpadów [17] wydanym do ustawy o odpadach oraz faktura VAT. Druga możliwoć to przekazanie obowišzku recyklingu odpadów wybranej organizacji odzysku przez wpłacenie na jej konto opłaty recyklingowej (lista polecanych przez COBRO organizacji odzysku na www.cobro.org.pl). Ostatnia możliwoć to wpłacenie do końca marca następnego roku opłaty produktowej. Opłatę wpłaca się na rachunek urzędu marszałka województwa (na terenie którego przedsiębiorca ma swojš siedzibę).
Poziomy recyklingu ustalone dla przedsiębiorców na lata 2004-2007 dla poszczególnych grup opakowań zestawiono w tab. 2 [18]. Przez poziom recyklingu rozumie się wyrażony w procentach iloraz masy poddanej recyklingowi i masy wprowadzonych na krajowy rynek opakowań z produktem.
W przypadku nieosišgnięcia za dany rok okrelonych limitów recyklingu lub wywišzania się z tego obowišzku w niedostatecznym stopniu, przedsiębiorca powinien do 31 marca roku następnego wpłacić na rachunek urzędu marszałka województwa opłatę produktowš. Opłata produktowa obliczana jest jako iloczyn stawki opłaty i różnicy pomiędzy wymaganym a osišgniętym poziomem recyklingu. Stawki opłat produktowych na lata 2004 i 2005 zestawiono w tab. 3.
Sprawozdawczoć
Producenci opakowań, importerzy dokonujšcy wewnštrzwspólnotowego nabycia, eksporterzy dokonujšcy wewnštrzwspólnotowej dostawy, a także eksporterzy i dokonujšcy wewnštrzwspólnotowej dostawy produktów w opakowaniach, zgodnie z ustawš o opakowaniach i odpadach opakowaniowych obowišzani sš do przesyłania do marszałka województwa odpowiednio sprawozdań OPAK-1, OPAK-2 i OPAK-3 (drukarnia, która kupuje folię i formuje z niej torebki, jest w sensie terminologicznym producentem opakowań).
Producenci wyrobów w opakowaniach zgodnie z ustawš o opłacie produktowej zobowišzani sš do sprawozdań O-OP1. Przewidziana jest kara grzywny w przypadku niezłożenia sprawozdań, składania sprawozdań niezgodnie z dokumentami lub sprawozdań niekompletnych oraz składania sprawozdań nieterminowo. Rodzaje sprawozdań dla okrelonych grup przedsiębiorców zestawiono na rys. 3.
Znakowanie opakowań
Od 1 maja 2004 r. obowišzuje w kraju rozporzšdzenie Ministra rodowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie okrelania wzorów oznakowania opakowań (Dz. U. Nr 94/2004 poz. 927). Zostało ono wydane na podstawie delegacji zawartej w art. 6 ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Zgodnie z nowelizacjš wymienionej ustawy z 2004 r. producenci i importerzy mogš znakować opakowania, ale ci, którzy je znakujš, sš obowišzani stosować oznakowanie okrelajšce:
Ľ rodzaj materiałów wykorzystanych do produkcji opakowania,
Ľ możliwoć wielokrotnego użytku opakowania,
Ľ przydatnoć opakowania do recyklingu.
Oznakowanie umieszcza się na opakowaniu lub na naklejonej na nim etykiecie, a jeżeli rozmiary opakowania na to nie pozwalajš Đ na dołšczonej do niego ulotce informacyjnej, w sposób, który nie stanowi przeszkody dla recyklingu odpadów opakowaniowych. Oznakowanie powinno być wyrane, widoczne, czytelne i trwałe również po otwarciu opakowania. Przykład znaków przewidzianych dla polipropylenu przedstawiono na rys. 4.
Znak przewidziany dla opakowań wielokrotnego użytku przedstawiono na rys. 5, znak przydatnoci do recyklingu na rys. 6.
Znaki te powinny być jednak stosowane jedynie w przypadku spełnienia wymagań okrelonych w ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Najlepiej wykorzystać normy europejskie EN 13429:2000 lub EN 13430:2000 bšd zwrócić się do Zakładu Ekologii Opakowań COBRO o wydanie odpowiedniego potwierdzenia zgodnoci.
LITERATURA
1. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. nr 63, poz. 638 ze zm.).
2. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowišzkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. nr 63, poz. 639 ze zm.).
3. Council Directive 94/62/EC of 20 December 1994 on packaging and packaging waste (OJ L 365, 31.12.1994), amended by derogation in Commission Decision 99/177/EC of 8 February 1999 and derogation Commission Decision 2001/171/EC of 19 February 2001, Council Directive 2004/12/2004 of 11 February 2004.
4. Directive 2004/12/EC of the European Parliament and of the Council of 11 February 2004 amending Directive 94/62/EC on packaging and packaging waste (OJ L 47, 18.02.2004).
5. Ustawa o odpadach (Dz. U. nr 62, poz. 628 ze zm.).
6. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodnoci (Dz. U. Nr 166, poz. 1360 ze zm.)
7. EN 13427:2000 Packaging Đ Requirements for the use of European Standards in the field of packaging and packaging waste (PN-EN 13427:2002 Opakowania Đ Wymagania dotyczšce stosowania norm europejskich w zakresie opakowań i odpadów opakowaniowych).
8. EN 13428:2000 Packaging Requirements specific to manufacturing and composition. Prevention by source reduction (PN-EN 13428:2002 Opakowania Đ Wymagania dotyczšce wytwarzania i składu. Zapobieganie przez redukcję u ródła).
9. EN 13429:2000 Packaging Đ Reuse (PN-EN 13429:2002 Opakowania Đ Wielokrotne użycie).
10. EN 13430:2000 Packaging Requirements for packaging recoverable by material recycling (PN-EN 13430:2002 Opakowania Đ Wymagania dotyczšce opakowań przydatnych do odzysku przez recykling materiałowy).
11. EN 13431:2000 Packaging Requirements for packaging recoverable in the form of energy, including specification of minimum interior calorific value (PN-EN 13431:2002 Opakowania Đ Wymagania dotyczšce opakowań przydatnych do odzysku w postaci energii, w tym okrelenie minimalnej wartoci dolnej).
12. EN 13432:2000 Packaging Requirements for packaging recoverable through composting and biodegradation. Test scheme and evaluation criteria for the final acceptance of packaging (PN-EN 13432:2002 Opakowania Đ Wymagania dotyczšce opakowań przydatnych do odzysku przez kompostowanie i biodegradację. Program badań i kryteria oceny do ostatecznej akceptacji opakowań).
13. CR 13695-1:2000 Packaging Đ Requirements for measuring and verifying the four heavy metals and other dangerous substances present in packaging and their release into the environment Đ Part 1: Requirements for measuring and verifying the four heavy metals present in packaging (PN-CR 13695-1:2002 Opakowania Đ Wymagania dotyczšce pomiaru i sprawdzania czterech metali ciężkich i innych substancji niebezpiecznych obecnych w opakowaniach. Częć 1: Wymagania dotyczšce pomiaru i sprawdzania czterech metali ciężkich obecnych w opakowaniu).
14. CR 13695-2 Packaging Đ Requirements for measuring and verifying the four heavy metals and other dangerous substances present in packaging and their release into the environment Đ Part 2: Requirement for measuring and verifying dangerous substances present in packaging, and their release into the environment [PN-CR 13695-2:2003 Opakowania Đ Wymagania dotyczšce pomiaru i sprawdzania czterech metali ciężkich i innych substancji niebezpiecznych obecnych w opakowaniach. Częć 2: Wymagania dotyczšce pomiaru i sprawdzania niebezpiecznych substancji obecnych w opakowaniach i ich przenikania do rodowiska].
15. Żakowska H.: Obowišzki przedsiębiorców w zakresie opakowań i odpadów opakowaniowych, ODDK, Gdańsk 2004, wyd. III.
16. Żakowska H.: Opakowania i odpady opakowaniowe w produkcji poligraficznej w wietle obowišzujšcych przepisów prawnych, mat. Konferencji Poligraficznej, Polska Izba Druku, MTP TAROPAK, Poznań, 22 wrzenia 2004, s. 49-54.
17. Rozporzšdzenie Ministra rodowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie wzoru dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. nr 152, poz. 1736).
18. Rozporzšdzenie Ministra rodowiska z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz. U. nr 104, poz. 982).
19. Rozporzšdzenie Ministra rodowiska z dnia 3 padziernika 2003 r. w sprawie stawek opłat produktowych (Dz. U. nr 180, poz. 1768).
