Dobre zabezpieczenie, aby było skuteczne, musi spełniać trzy warunki: powinno być dobrze widoczne, rzucające się w oczy; bardzo trudne do podrobienia oraz bardzo łatwo i szybko weryfikowalne. Te warunki najlepiej spełnia hologram.
Hologram to potoczna nazwa elementów optycznie zmiennych EOZ stosowanych do zabezpieczania dokumentów i produktów. Inne spotykane nazwy to: dyfrakcyjno-obrazowe elementy optycznie zmienne DOEOZ lub z angielskiego DOVID (diffractive optically variable image device). Weryfikacja zabezpieczenia możliwa jest gołym okiem. W większości przypadków hologram zabezpieczający wykonany jest na folii samodestrukcyjnej (tamper evident), co oznacza, że przyklejony do papieru, metalu czy plastiku niszczy się przy każdej próbie oderwania go od podłoża. Po prostu jedna warstwa odrywa się od drugiej pozostawiając trwałe ślady na produkcie lub dokumencie i niszcząc sam hologram. Hologramy mogą być także wgrzewane (hot stamping). Znaki te, trwale zespolone z podłożem takim jak papier, karton, plastik, są w praktyce nieusuwalne.
Nawet niefachowiec jest w stanie bez trudu zweryfikować autentyczność zabezpieczenia holograficznego. Znaki holograficzne produkowane są przy wykorzystaniu najnowocześniejszych technologii, co ogranicza do minimum możliwość ich podrobienia. Hologramy są produkowane przez precyzyjne tłoczenie w foliach termoplastycznych, w związku z czym do ich produkcji niezbędne są specjalistyczne urządzenia; nie wystarczą standardowe maszyny poligraficzne.
Projekt hologramu przenoszony jest na szkło pokryte światłoczułym tworzywem podatnym na działanie impulsów prądu. Taki wzór poddawany jest ocenie i po akceptacji przenoszony dalej w procesie chemiczno-elektrycznym na matrycę z blachy niklowej. Tłoczenie folii z matrycy pokrytej reliefem odbywa się z różną prędkością, w zależności od stosowanej technologii i urządzenia. Hologramy wykonywane są w różnych technologiach: Dot-matrix, Kinemax, Exelgram, e-Direct, Multimatrix. Technologie takie jak Multimatrix i e-Direct są jednymi z najnowocześniejszych na świecie. Są to technologie litografii elektronowej, które przy wykorzystaniu bardzo skomplikowanej aparatury pozwalają uzyskać niezwykłe, bardzo trudne do podrobienia efekty. Podstawowym elementem dobrego hologramu jest złożona, a jednocześnie wyrazista grafika. W zależności od zastosowanych technologii elementami zabezpieczeń hologramów mogą być: mikrostruktury o różnej gęstości (uzyskiwane tam rozdzielczości sięgają 127 000 dpi); różnego rodzaju elementy kinematyczne dające wrażenie ruchu (wirowania, otwierania i zamykania, rotacji itp.); tzw. flip-flop, czyli obrazy zmieniające się przy obróceniu hologramu o 90ˇ lub 180ˇ; zdemetalizowane fragmenty hologramu; efekty aplanarne (efekt głębi – grafika sprawia wrażenie pojawiania się na różnych głębokościach); struktury asymetryczne (tzw. dyfrakcyjny znak wodny); nanostruktury widoczne przy użyciu mikroskopu o dużym powiększeniu (np. 1000 razy); elementy ukryte – kryptograficzne – odczytywane za pomocą czytników laserowych. Nowością są hologramy z kodem muzycznym. Specjalny czytnik odczytuje zapisane w hologramie nuty i przetwarza na dźwięki. W zależności od nakładu i wymaganego stopnia zabezpieczenia oferowane są hologramy indywidualne oraz indywidualizowane (personalizowane) hologramy standardowe.
Hologram indywidualny
Dla nakładów powyżej 100 000 szt. oraz w przypadku najwyższych wymagań odnośnie do poziomu zabezpieczenia opłacalne jest wykonanie hologramu indywidualnego o niepowtarzalnym, unikatowym wzorze. Hologram taki może zawierać różnorodne znaki uzgodnione z klientem (logo, logotyp) oraz uzgodnione efekty jak np. efekt kinematyczny, efekt flip-flop, efekty soczewkowe czy mikrotekstowe. Wyprodukowanie takiego hologramu wymaga przygotowania matrycy holograficznej.
Hologram standardowy
Przy małych nakładach rozwiązaniem tańszym i szybszym jest hologram standardowy z indywidualnym nadrukiem. Na wybranym z katalogu hologramie o określonym wzorze i kształcie drukarką termotransferową zostają naniesione uzgodnione logo, logotyp, numer itp. Będzie to hologram oryginalny, z zastrzeżonym wzorem klienta.
Najnowszym nieusuwalnym zabezpieczaniem hologramów jest ich laserowe grawerowanie. Sterowany komputerowo Laser Marker umożliwia indywidualne znakowanie hologramów i folii. Za pomocą tego urządzenia w warstwie aluminium demetalizowane są żądane znaki: logo, logotyp, numer. Taśma z etykietami lub folią metalizowaną przewijana jest z rolki na rolkę, przechodząc przez blok zapisu, gdzie następuje ogniskowanie promienia lasera. W rezultacie laser odparowuje warstwę aluminium znajdującą się wewnątrz hologramu, co dodatkowo podnosi poziom zabezpieczenia czyniąc je nieusuwalnym. Hologram w miejscu znakowania staje się przezroczysty uwidoczniając kolor podłoża. Pozwala to na uzyskanie dodatkowych efektów wizualnych związanych z aplikacją hologramu na kolorowych podłożach. Wysokość liter, cyfr i grafiki można ustawić w przedziale od mikrotekstu (0,4 mm) do 12 mm. Hologramy mogą też zostać ponumerowane laserem: numeracją kolejną, z zadanym krokiem, wg algorytmu bądź z bazy danych. Możliwe są różne kombinacje grafiki i znakowania alfanumerycznego.
Laserem można także indywidualizować folię do hot stampingu. Bywa, że do „zabezpieczeń” dokumentów używa się w Polsce folii hot stampingowych, które rzeczywiście efektownie błyszczą, nazywane są „holograficznymi”, ale można je kupić w wielu sklepach. To folie dyfrakcyjne; nadają się one wyłącznie do celów reklamowych. Nadużyciem jest stosowanie takich folii do „zabezpieczania” np. biletów komunikacyjnych, jak to się dzieje w jednym z polskich miast.
Jeżeli jednak nawet taką folię oznakujemy laserem, to uzyskamy produkt o dość wysokich walorach zabezpieczających. Obecnie w Polsce jedynym urządzeniem laserowym do personalizacji hologramów i folii dysponuje poznańska firma Vera. Absolutną nowością w Polsce jest nadruk wykonywany przy użyciu zabezpieczającej holograficznej taśmy termotransferowej. Szczególnie godna podkreślenia jest tu możliwość wykonywania nadruków zmiennych danych (numeracji, kodów kreskowych), a więc bardzo daleko posuniętej indywidualizacji np. etykiet. Stosowanie takich nadruków stanowi dodatkowy stopień zabezpieczenia zapewniając jednocześnie bardzo atrakcyjną szatę graficzną. Nadruki można wykonywać na powierzchniach polipropylenowych, poliestrowych i PVC. Nadruk holograficzną taśmą termotransferową wykazuje niezwykłą trwałość i odporność na działanie rozpuszczalników oraz czynników szkodliwych.
Hologramy są powszechnie stosowane w zabezpieczaniu dokumentów przez władze, instytucje i organizacje samorządowe. Hologramami zabezpiecza się emitowane obligacje, przepustki, identyfikatory, legitymacje (np. licencjonowanych przewodników), bilety na imprezy kulturalne i sportowe, dyplomy i certyfikaty. Miejskie zakłady komunikacyjne zabezpieczają nimi bilety komunikacji miejskiej i legitymacje, wojsko – przepustki i identyfikatory. Hologramami coraz częściej uszlachetniane są etykiety i metki; hologram gwarantuje oryginalność produktu opatrzonego taką etykietą lub metką, podnosi zarówno jego prestiż, jak i oczywiście firmy, która go stosuje, a jego stosowanie przyczynia się do zwiększenia sprzedaży.
Oprócz najszerzej znanych i stosowanych hologramów w formie naklejek wykonanych najczęściej na srebrnej folii (folia może być także złota lub w innym kolorze) hologramy wykonywane są również na innych nośnikach. Przykładem może być hologram transparentny – mieniący się kolorami tęczy, bardzo dobrze zabezpieczony, ale „przezroczysty”Ó; umożliwia np. zabezpieczenie podpisu złożonego na ważnym dokumencie. Widać wtedy i podpis, i hologram. Próba podrobienia dokumentu opatrzonego takim zabezpieczeniem byłaby bardzo trudna i niezwykle kosztowna.
Nowość stanowią wytwarzane za pomocą nanotechniki mikrohologramy. Są to holograficzne mikrocząstki OVDot opatentowane przez firmę Optaglio. Mikrocząstki OVDot mogą po zmieszaniu z lakierami bezbarwnymi być aplikowane w formie sprayu. Na liczących mikrometry powierzchniach o dowolnych kształtach można umieszczać unikatowe znaki niewidoczne gołym okiem, znakomicie służące identyfikacji. W ten sposób zabezpiecza się dokumenty, dzieła sztuki i inne cenne przedmioty. Mikrohologramy można dodawać do farby drukarskiej, silikonu lub plastiku. Jedna z czołowych polskich firm poczyniła udane próby wprowadzenia mikrohologramów do masy papierowej. Są też bardzo udane próby aplikacji na papierze i plastiku za pomocą folii hot stampingowej.
Mikrohologramy w powiększeniu – rozpiętość skrzydełek motylka w oryginale wynosi 0,1 mm
Możliwości zabezpieczania produktów i dokumentów przy stosowaniu zabezpieczeń holograficznych coraz bardziej się rozszerzają i są coraz skuteczniejsze, należy więc sądzić, że firmy i instytucje w coraz większym stopniu będą sięgać po te nowoczesne środki walki z fałszerzami.
Jan Dutko
VERA Poznań
