Od redakcji: Zgodnie z zapowiedziami sprzed kilku miesięcy rozpoczynamy publikację cyklu artykułów powięconych sposobom mnimalizacji odpadów w przemyle poligraficznym.
Wstęp
Przemysł poligraficzny stosujšcy wiele różnorodnych materiałów, w tym również niebezpieczne chemikalia, generuje w procesach technologicznych odpady w postaci stałej, ciekłej i gazowej. Częć tych odpadów trafia do rodowiska w formie szkodliwych zanieczyszczeń atmosfery, wód i gleby. Tę niekorzystnš z ekologicznego punktu widzenia sytuację pogłębia struktura zakładów poligraficznych, w której ponad 90% stanowiš zakłady małe o dużym rozproszeniu. Małe zakłady poligraficzne, z uwagi na ich ograniczone rodki finansowe, majš mniejsze możliwoci zastosowania rozwišzań proekologicznych, wymagajšcych często znacznych nakładów kapitałowych. Stosowanie drogich urzšdzeń lub instalacji do oczyszczania cieków czy też regeneracji stosowanych materiałów jest dla małych zakładów, wytwarzajšcych niewielkš iloć odpadów, nieopłacalne ekonomicznie. Równoczenie znaczne rozproszenie zakładów poligraficznych utrudnia gospodarcze wykorzystanie odpadów przez inne jednostki.
Obowišzujšce w kraju przepisy prawne, dotyczšce sposobów postępowania z odpadami, jednoznacznie okrelajš hierarchię działań w tym zakresie. Według ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627) i Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) wytwórca odpadów jest obowišzany do stosowania takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegajš powstawaniu odpadów, pozwalajš utrzymać na możliwie najniższym poziomie ich iloć, a także ograniczajš negatywne oddziaływanie na rodowisko lub zagrożenie życia bšd zdrowia ludzi. Dlatego też coraz większego znaczenia nabiera wdrażanie programów minimalizacji odpadów jako sposobu rozwišzywania problemów gospodarki odpadami w zakładach przemysłowych.
Minimalizacja odpadów to ograniczenie lub eliminacja iloci i/lub toksycznoci powstajšcych odpadów poprzez redukcję u ródła, zawrót do procesu albo wykorzystanie przez inne jednostki (recykling wewnętrzny i zewnętrzny), a więc rozwišzania alternatywne dla składowania odpadów. Według zasad gospodarowania odpadami, okrelonych w ustawie o odpadach, w pierwszej kolejnoci należy zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać iloć odpadów i ich negatywne oddziaływanie na rodowisko przy wytwarzaniu, podczas i po zakończeniu ich użytkowania, a jeli nie udało się zapobiec powstaniu odpadów Đ zapewniać zgodny z zasadami ochrony rodowiska ich odzysk, natomiast w dalszej kolejnoci unieszkodliwianie lub w ostatecznoci składowanie.
Zgodnie z politykš ekologicznš państwa szczególny nacisk położono na techniki redukcji odpadów u ródła jako najbardziej skuteczne metody poprawy efektywnoci gospodarowania odpadami. Metody recyklingu sš traktowane jako następne działania przynoszšce wymierne oszczędnoci surowców i materiałów.
W niniejszym artykule przedstawiono, w oparciu o dowiadczenia krajów wysoko uprzemysłowionych, możliwoci redukcji iloci i toksycznoci odpadów powstajšcych w zakładach poligraficznych, uwzględniajšce rozwišzania mało- i bezinwestycyjne, jak również rozwišzania wymagajšce nakładów inwestycyjnych.
Możliwoci minimalizacji odpadów powstajšcych w druku offsetowym
Działania majšce na celu minimalizację powstawania odpadów podczas etapu obróbki obrazu, przygotowania formy drukowej, drukowania i obróbki końcowej obejmujš przede wszystkim redukcję odpadów u ródła ich powstawania oraz recykling.
Redukcja u ródła
Redukcja odpadów u ródła ma na celu eliminację lub ograniczenie iloci odpadów poprzez zmianę lub modyfikację technologii, substytucję materiałowš oraz stosowanie lepszych metod obsługi i gospodarki materiałowej.
Elektroniczna obróbka obrazu i laserowe wykonywanie form drukowych. Technika ta pozwala na obróbkę tekstu i obrazu na monitorze komputera, redukujšc tym samym szereg operacji takich jak: fotografia, retuszowanie, obróbka chemiczna fotografii, a tym samym eliminujšc powstajšce w ich trakcie odpady.
Zastosowanie ăsuchych filmówÓ (w tym tzw. bezsrebrowych). Wprowadzenie filmów wywoływanych termicznie zamiast konwencjonalnych filmów srebrowych pozwoli wyeliminować procesy ich chemicznej obróbki, a tym samym powstawanie odpadów chemikaliów stosowanych w technice fotograficznej. Stosowanie ăsuchych filmówÓ, do obróbki których nie używa się wywoływacza, utrwalacza i wody do płukania, eliminuje również koszty zwišzane z eksploatacjš urzšdzeń do wywoływania filmów, systemu regeneracji, urzšdzeń do odzysku srebra, odprowadzania zużytych chemikaliów i zmniejsza koszty nadzoru.
Wydłużenie żywotnoci kšpieli procesowych i redukcja iloci wód popłucznych:
Ľ zastosowanie mycia przeciwpršdowego zamiast równoległych zbiorników do płukania (oszczędnoć wody, redukcja iloci cieków);
Ľ zastosowanie wycieraczek do cierania nadmiernej iloci cieczy w nieautomatycznym procesie (redukcja o ok. 50% iloci cieczy wynoszonej z jednej kšpieli do drugiej, minimalizacja zanieczyszczeń wprowadzanych do wód popłucznych, zmniejszenie iloci potrzebnych uzupełnień kšpieli i ograniczenie zrzutu cieków);
Ľ ograniczenie dostępu powietrza do kšpieli procesowych; firmy wywołujšce filmy na małš skalę mogš używać szklanych kulek do wyrównania poziomu odczynników procesowych do brzegu naczynia w miarę ich zużywania. Zwiększa to żywotnoć chemikaliów w wyniku minimalizacji iloci tlenu, z którym wchodzš one w kontakt;
Ľ redukcja zużycia wody poprzez odcięcie jej dopływu w chwilach zatrzymania procesu np. przez zastosowanie zaworu elektromagnetycznego, regulujšcego automatycznie dopływ wody. Technika ta wymaga minimalnych nakładów, a pozwala uzyskać znaczne oszczędnoci. Firma GTT Graphische Technologie-Transfer GmbH oferuje urzšdzenie ăWaterstopÓ służšce do oczyszczania wody w zespołach płuczšcych automatycznych wywoływarek fotoreprodukcyjnych, całkowicie odcinajšce wywoływarki od sieci kanalizacyjnej. Stosowanie urzšdzenia, oprócz eliminacji zanieczyszczeń wody płuczšcej, ogranicza również jej zużycie (oszczędnoć 90% wody płuczšcej);
Ľ częste kontrolowanie oraz dokładne dawkowanie chemikaliów uzupełniajšcych do kšpieli procesowych (redukcja odpadów chemikaliów).
Stosowanie płyt offsetowych wywoływanych wodš. Wykorzystanie płyt wywoływanych za pomocš wody eliminuje koniecznoć stosowania chemikaliów, a tym samym powstawanie odpadów w postaci zużytych kšpieli alkalicznych oraz zanieczyszczonych chemikaliami wód popłucznych.
Wprowadzenie ăsuchego offsetuÓ zamiast konwencjonalnej techniki offsetowej. Przy drukowaniu tš metodš nie stosuje się nawilżania płyty offsetowej za pomocš roztworu nawilżajšcego zawierajšcego lotne zwišzki organiczne (np. izopropanol). Efekty ekologiczne uzyskane przy stosowaniu tej metody to: eliminacja emisji do atmosfery lotnych zwišzków organicznych, zmniejszenie iloci odpadów papieru o 50-80%, eliminacja odpadów z czyszczenia zespołu zwilżajšcego, redukcja odpadów z konserwacji urzšdzenia, redukcja chemikaliów (o ok. 90%) stosowanych do wywoływania płyt, dłuższy okres użytkowania obcišgów gumowych. Przejcie na nowy proces wymaga nakładów inwestycyjnych zwišzanych z kupnem maszyny lub przezbrojeniem starej. Zwiększone sš również koszty płyt offsetowych.
Automatyzacja procesu i kontrola jego przebiegu. Automatyzacja i monitorowanie pracy maszyn w operacjach podstawowych i pomocniczych procesu drukowania w wyniku większej precyzji i dokładnoci w realizacji poszczególnych operacji pozwolš na redukcję iloci wytwarzanych odpadów. Stosowanie elektronicznych systemów sterowania procesami podstawowymi w maszynach drukujšcych redukuje iloć makulatury lub innych zadrukowywanych materiałów, zwiększajšc równoczenie wydajnoć procesu drukowania oraz zmniejszajšc zużycie farby.
Automatyzacja może obejmować procesy takie jak: ustawianie farby i pasowanie kolorów, przecišganie tamy papieru i wymiana zwojów, przygotowanie roztworów nawilżajšcych w technice offsetowej. Zautomatyzować można również kontrolę procesu przez zastosowanie systemów monitorowania pracy urzšdzeń, rozpoznawania potencjalnych błędów druku na wszystkich rodzajach podłoży oraz wykrywania przerw w zwoju papieru.
Stosowanie automatycznych urzšdzeń czyszczšcych może również ograniczyć iloć odpadów poprzez bardziej wydajne stosowanie rozpuszczalników czyszczšcych i smarów do konserwacji urzšdzeń. Wiele zagranicznych firm wykonuje automatyczne urzšdzenia myjšce dla przemysłu poligraficznego. Sš to m.in. automatyczne urzšdzenia myjšce obcišgi gumowe, urzšdzenia do czyszczenia offsetowych wałków nawilżajšcych, automatyczne urzšdzenia do smarowania.
Substytucja materiałowa. Ograniczenie lub eliminację szkodliwoci odpadów dla rodowiska można uzyskać przez zastšpienie wykorzystywanych w procesie niebezpiecznych materiałów podstawowych i pomocniczych innymi, bezpieczniejszymi rodkami.
Działania w tym zakresie mogš obejmować:
Ľ substytucję wybielaczy żelazocyjankowych przez żelazowersenian (EDTA), który mimo wolniejszego działania wybielajšcego jest mniej toksyczny od żelazocyjanku (eliminacja kosztów zwišzanych z oczyszczaniem, spalaniem lub zagospodarowaniem wybielaczy żelazocyjankowych);
Ľ zastšpienie farb offsetowych na bazie oleju mineralnego farbami opartymi na pokostach wytwarzanych z olejów rolinnych (zmniejszenie szkodliwoci);
Ľ zastšpienie roztworów nawilżajšcych do maszyn offsetowych Đ zawierajšcych w swym składzie lotne zwišzki organiczne Đ innymi, mniej szkodliwymi rodkami, np. rodek RCL, stosowany w USA i w Niemczech zastępuje alkohol w płynie nawilżajšcym Đ rodek ten jest nietoksyczny i ulega biologicznemu rozkładowi;
Ľ zastosowanie płynów nawilżajšcych o zmniejszonej koncentracji lotnych zwišzków organicznych;
Ľ zastšpienie rodków myjšcych na bazie zwišzków organicznych innymi, mniej szkodliwymi dla rodowiska, np. bazujšcymi na wodzie, detergentach czy olejach rolinnych;
Ľ zastšpienie lakierów rozpuszczalnikowych lakierami dyspersyjnymi (dyspersja modyfikowanych akrylanów w wodzie) lub lakierami UV (wysokoreaktywne akrylany);
Ľ zastšpienie zmywaczy do lakierów organicznych zmywaczami do lakierów bazujšcych na wodzie i detergentach;
Ľ zastšpienie klejów rozpuszczalnikowych klejami wodnymi. cdn.
