Weksel suchy, prosty, sola, in blanco, a może trasowany?
Jeśli coś brzmi obco, zazwyczaj brzmi również groźnie. W niniejszym artykule postaram się przybliżyć czytelnikowi instytucję weksla w polskim prawie cywilnym. Moja praktyka zawodowa wskazuje, że kontrahenci unikają wystawiania weksli jak tylko mogą. Na samą propozycję wielu albo próbuje wycofać się z umowy, albo proponuje alternatywne środki mogące pomóc w osiągnięciu zamierzonego celu, włącznie z ustanowieniem hipoteki.
Z tego względu oraz w kontekście palącego problemu braku płynności finansowej i rwanego łańcucha dostaw, które są symptomatyczne dla obrotu gospodarczego od czasu wybuchu pandemii COVID-19, uznałem za potrzebne niejako „odczarowanie” tego instrumentu finansowego.
Jak już wspomniano, weksel to instrument finansowy rozpowszechniony w obrocie gospodarczym Rzeczypospolitej już od XVIII wieku. Dość wspomnieć, że obowiązujące obecnie w Polsce prawo wekslowe obowiązuje (ze zmianami) od 1936 r. W podstawowym ujęciu weksel własny to dokument, który stanowi bezwarunkowe zobowiązanie do wypłacenia określonej osobie lub okazicielowi określonej sumy pieniężnej w wyznaczonym terminie przez osoby na nim podpisane. Z kolei weksel trasowany to dokument zawierający skierowane do oznaczonej na nim osoby (trasata) bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej określonej osobie (remitentowi) w określonym miejscu i czasie.
Weksel spełnia w obrocie gospodarczym szereg podstawowych funkcji:
1. Funkcja płatnicza – weksel wręczany jest jako zapłata przy zakupie towarów bądź usług oraz wykorzystywany w celu umorzenia dotychczasowych zobowiązań.
2. Funkcja kredytowa – wekslem wierzyciel udziela dłużnikowi kredytu, który polega na odroczeniu terminu płatności z tytułu zakupu towarów lub usług w zamian za weksel.
3. Funkcja obiegowa – możliwość nieograniczonego przenoszenia praw wekslowych za pomocą indosu z jednej osoby na drugą.
4. Funkcja gwarancyjna – weksel stanowi zabezpieczenie zapłaty za niego przez wszystkie osoby na nim podpisane, co zwiększa prawdopodobieństwo zaspokojenia wierzyciela.
5. Funkcja inwestycyjna – istnieją weksle inwestycyjne, mające chronić oszczędności inwestorów przed utratą ich wartości.
6. Funkcja refinansowa – złożenie weksla do dyskonta w banku pozwala posiadaczowi weksla przed terminem płatności weksla uzyskać sumę wekslową pomniejszoną o dyskonto i prowizję banku.
Obecnie w obrocie gospodarczym podstawową funkcją weksla jest funkcja gwarancyjna. Wekslem zabezpieczamy zarówno należyte wykonanie umowy, jak i zapłatę z jej tytułu, szczególnie że prawo wekslowe przewiduje możliwość poręczenia wekslowego (tzw. aval), służącego zabezpieczeniu zapłaty z tytułu samego weksla.
Skoro wiadomo już, czym jest weksel i jakie może spełniać funkcje, warto omówić, co należy zrobić, aby weksel wystawić. Prawo wekslowe bardzo precyzyjnie wskazuje, co musi się na dokumencie znaleźć, aby mógł być on traktowany jako weksel. Jak stanowi art. 101 prawa wekslowego, weksel własny musi zawierać:
1) nazwę „weksel” w tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2) bezwarunkowe przyrzeczenie zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
3) oznaczenie terminu płatności;
4) oznaczenie miejsca płatności;
5) nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
6) oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla;
7) podpis wystawcy weksla.
Dopiero tak wypełniony dokument może być podstawą roszczenia zapłaty z tytułu wystawionego weksla. Jak ma się powyższe do bardzo popularnych weksli in blanco?
Weksel ten na szeroką skalę stosowany jest jako forma zabezpieczenia należności wierzyciela, najczęściej w obrocie gospodarczym między przedsiębiorcami. Weksel in blanco, tj. weksel niewypełniony lub wypełniony tylko w części z celowym pominięciem pewnych danych, np. kwoty czy daty zapłaty, ale opatrzony podpisem wystawcy weksla stanowi podstawę roszczenia dopiero w momencie przekazania obowiązanemu do zapłaty weksla uzupełnionego o pozostałe dane wymagane prawem wekslowym.
Skąd zatem taka popularność weksla in blanco, skoro wystawca nie wie, kiedy ani ile będzie musiał zapłacić? Zabezpieczeniu interesu wystawcy weksla służy deklaracja wekslowa. Deklaracja to „umowa” pomiędzy wystawcą weksla a remitentem, która wskazuje warunki, od których spełnienia zależy prawo jego wypełnienia, określa maksymalną kwotę, na którą weksel może być wystawiony, a także wskazuje rodzaj terminu płatności, jakim weksel może być opatrzony. Wystawienie weksla in blanco każdorazowo łączy się z prawnym domniemaniem istnienia deklaracji wekslowej. Oznacza to, że obligatoryjnym elementem takiego weksla jest porozumienie dotyczące jego uzupełnienia przez remitenta albo każdą kolejną osobę posiadającą uprawnienia z danego weksla. Powyższe sprawia, że ryzyko związane z wystawieniem weksla in blanco ogranicza się do warunków wskazanych w deklaracji wekslowej i prawnie niedopuszczalne jest, aby weksel został wypełniony przez wierzyciela wekslowego na warunkach innych niż umówione w deklaracji wekslowej.
Z powyższego względu weksel in blanco jest tak atrakcyjnym instrumentem zabezpieczenia stosunków umownych w obrocie gospodarczym. Z jednej strony elastyczność weksla in blanco daje możliwość precyzyjnego określenia zobowiązania wystawcy podczas wypełnienia weksla przez remitenta, a z drugiej deklaracja wekslowa chroni wystawcę weksla przed ewentualnymi nadużyciami ze strony wierzyciela.
Brak zrozumienia niniejszego, tj. możliwości ochrony interesów dłużnika wekslowego na mocy deklaracji wekslowej, jest najczęstszą przyczyną obaw przed zastosowaniem weksla jako zabezpieczenia roszczeń wynikających z tytułu zawieranej umowy. Mam nadzieję, że przybliżenie istoty i zasad stosowania weksla w obrocie gospodarczym pozwoli czytelnikowi na swobodne używanie tego instrumentu w dalszej działalności zawodowej.
Dr Rafał Trzeciakowski
Alfa-Print Sp. z o.o.
ul. Świętokrzyska 14A
00-050 Warszawa
