Od redakcji: Niniejszym artykułem rozpoczynamy serię publikacji poświęconych zagadnieniom prawnym dotyczącym przemysłu poligraficznego. Autorka, Anna Słowińska, jest prawnikiem z długoletnim doświadczeniem zarówno zawodowym, jak i autorskim.Jeśli mielibyście Państwo pytania lub wątpliwości natury prawnej, prosimy je kierować mailem bezpośrednio do autorki, która postara się na nie odpowiedzieć w ramach współpracy z naszym magazynem.
Zamiarem niniejszego opracowania jest przybliżenie przedsiębiorcom zarządzającym zakładami poligraficznymi problematyki dotyczącej gospodarki odpadami oraz wskazanie na zmiany dotyczące obowiązków wytwórców odpadów zgodnie z nową ustawą o odpadach. Znajomość nowych przepisów oraz zasad postępowania z odpadami staje się niezbędna, gdyż obowiązujące przepisy muszą być przestrzegane zarówno w dużych, jak i małych przedsiębiorstwach.
Warto wiedzieć, że recykling 1 tony papieru ratuje około 17 drzew. To ważna i cenna informacja, która powinna skłonić do zapoznania się z nowymi przepisami oraz definicjami wprowadzonymi do ustawy o odpadach. Ponadto zapoznanie się z działaniami przyjaznymi dla środowiska może być pomocne we wdrożeniu i zaproponowaniu klientom produktów proekologicznych oraz wyeliminowaniu z rynku usług firm konkurencyjnych.
Co zawierają odpady?
Przemysł poligraficzny wytwarza wiele odpadów, charakteryzujących się zróżnicowanym składem chemicznym i właściwościami fizykochemicznymi.
Odpady, w zależności od miejsca ich powstania i stosowanego surowca, zawierają m.in.:
n substancje stałe mineralne jak: szlamy pokaustyzacyjne, popioły, osady z przygotowania wody świeżej, wypełniacze, pigmenty itp.;
n substancje organiczne: korę, drewno i włókno odpadowe, osady z mechanicznego i biologicznego oczyszczania ścieków i wód obiegowych itp.;
n lotne związki organiczne: metanol, etanol, merkaptan metylu, dwusiarczek dwumetylu itp.;
n metale alkaliczne i ziem alkalicznych (Ca, Na, K, Mg) oraz śladowe ilości metali ciężkich.
Zasady postępowania z odpadami
W Ustawie o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. (Dz. U. 2013, poz. 21; dalej w skrócie ustawa) sformułowano następujące zasady:
n zasadę przestrzegania właściwej hierarchii postępowania z odpadami (najbardziej preferowanym działaniem jest zapobieganie powstawaniu odpadów, następnie ograniczanie ilości i uciążliwości – szkodliwości – odpadów, odzysk – wykorzystanie odpadów, unieszkodliwianie odpadów z wyłączeniem składowania, a najmniej preferowanym – składowanie od-
padów);
n zasadę bliskości (odpady powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi lub unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania; jeśli nie jest to możliwe, to uwzględniając najlepszą dostępną technikę lub technologię, powinny być przekazywane do najbliżej położonych miejsc, w których mogą zostać poddane odzyskowi lub unieszkodliwione);
n zasadę rozszerzonej odpowiedzialności producenta (producent jest odpowiedzialny nie tylko za odpady powstające w procesie produkcyjnym, ale również za odpady powstające w trakcie użytkowania oraz po zużyciu wytworzonych przez niego produktów – odpowiednie projektowanie produktów).
Wymogi Dyrektywy Unijnej o odpadach
Zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy o odpadach w prawie krajowym przyjęto jako obowiązującą następującą hierarchię postępowania z odpadami:
n zapobieganie powstawaniu odpadów lub ograniczanie ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania;
n zapewnienie zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku, jeżeli nie udało się zapobiec ich powstaniu;
n zapewnienie zgodnego z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwiania odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi;
n poddawanie odpadów, z uwzględnieniem najlepszej dostępnej techniki lub technologii, odzyskowi lub unieszkodliwianiu, w pierwszej kolejności w miejscu ich powstawania, a jeśli jest to niemożliwe – przekazywanie do najbliżej położonych miejsc, w których będą mogły być poddane takiemu odzyskowi lub unieszkodliwieniu;
n zbieranie odpadów w sposób selektywny.
Raport Intergrafu
Wytyczne Unii Europejskiej dla zakładów poligraficznych w zakresie gospodarowania odpadami zostały zawarte w raporcie Intergrafu (organizacji zrzeszającej europejskie federacje przemysłu poligraficznego) pt. „Poligrafia a ochrona środowiska.”
Utrata statusu odpadu
Nowa ustawa o odpadach wprowadziła zmianę polegającą na określeniu rodzajów odpadów, które utraciły status odpadu. Oznacza to, że w przypadku, gdy przedmioty lub substancje przestały spełniać warunki do bycia odpadami, zakazane jest ich łączne magazynowanie wraz z odpadami. Zgodnie z art. 14 ustawy określone rodzaje odpadów przestają być odpadami, jeżeli na skutek poddania ich odzyskowi – rozumianemu jako proces, którego głównym wynikiem jest użyteczne zastosowanie odpadu, w tym recykling – łącznie spełniają następujące warunki:
n przedmiot lub substancja są powszechnie stosowane do konkretnych celów,
n istnieje rynek takich przedmiotów lub substancji bądź popyt na nie,
n dana substancja lub przedmiot spełniają wymagania techniczne dla zastosowania do konkretnych celów oraz wymagania określone w przepisach i w normach mających zastosowanie do produktu,
n zastosowanie substancji lub przedmiotu nie prowadzi do negatywnych skutków dla życia, zdrowia ludzi lub środowiska.
Gospodarka odpadami – zapobieganie, odzysk i recykling
W ramach gospodarki odpadami wytwórca odpadów powinien stosować niżej wymienione działania mające na celu zarówno zminimalizowanie wytwarzania, jak i zapobieganie wytwarzaniu odpadów.
Zapobieganie to ograniczenie ilości powstających odpadów oraz przeciwdziałanie szkodliwemu ich oddziaływaniu na środowisko; realizowane jest przez:
n ograniczenie ilości materiałów i innych surowców w opakowaniach,
n ograniczenie ilości opakowań podczas produkcji i dystrybucji handlowej wyrobów, wszędzie, gdzie jest uzasadnione oraz ograniczenie ilości odpadów w fazie utylizacji i likwidacji,
n rozwój czystych technologii (technologii, które nie wywołują zagrożeń dla środowiska).
Odzysk odpadów to działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części bądź prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów, energii i ich wykorzystania. Odzysk prowadzi do ograniczenia masy odpadów deponowanych na składowiskach i obejmuje odzysk energii oraz recykling.
Odzysk energii to termiczne przekształcanie odpadów w celu odzyskania energii (np. spalanie odpadów, którego podstawowym celem jest odzyskiwanie energii).
Recykling to przetworzenie odpadów opakowaniowych (lub materiałów pochodzących z odpadów) prowadzące do wytworzenia nowych opakowań lub innych wyrobów. Obejmuje on recykling materiałowy i organiczny.
Recykling organiczny to obróbka tlenowa lub beztlenowa biodegradowalnych odpadów lub ich części, prowadzona w warunkach kontrolowanych i przy udziale organizmów, prowadząca do
wytworzenia masy organicznej lub metanu (np. kompostowanie, fermentacja).
Recykling materiałowy to procesy zawracania materiałów pochodzących z odpadów do cyklu produkcyjnego, proces wytworzenia surowca wtórnego z materiałów odpadowych i wytworzenia wyrobu finalnego z surowca wtórnego.
Recykling papieru i tektury
W zakładach poligraficznych ok. 90 proc. odpadów to odpady makulaturowe – głównie papier z procesów drukowania i procesów introligatorskich. Pozostałe 10 proc. to odpady pozostałości po farbach i innych procesach technologicznych. W przypadku recyklingu papieru i tektury zbelowana (sprasowana i związana w kostki) makulatura posegregowana na odmiany i bez zanieczyszczeń obcego pochodzenia jest przesyłana do zakładów papierniczych. Proces technologiczny jest zróżnicowany, w zależności od tego, co chcemy uzyskać z przetwarzanej masy odpadów. Zazwyczaj proces przebiega dwuetapowo:
n wstępne przygotowanie masy makulaturowej w hydropulperze,
n uszlachetnienie uzyskanej masy przez odbarwienie i bielenie włókien.
Wymagania dyrektyw Unii Europejskiej i ustawy o odpadach kładą nacisk na eliminowanie i przyczynianie się do zmniejszania ilości odpadów poprzez właściwie prowadzoną gospodarkę odpadami.
Unieszkodliwianie odpadów
Odpady, których nie da się poddać odzyskowi, podlegają unieszkodliwieniu.
Proces unieszkodliwiania odpadów to poddanie odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska. Metody unieszkodliwiania to np. składowanie, spalanie bez odzysku energii.
Obowiązki wytwórców odpadów – ewidencja pełna
Posiadacz odpadów jest zobowiązany do prowadzenia ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów zgodnie z przyjętym katalogiem odpadów i listą odpadów niebezpiecznych (zgodnie z art. 66 Ustawy o odpadach). Ewidencję pełną prowadzi się z zastosowaniem: Karty ewidencji odpadu oraz Karty przekazania odpadu.
W przypadku korzystania przez wytwórców odpadów ze wspólnego lokalu dopuszcza się przeniesienie odpowiedzialności za wytworzone odpady na rzecz jednego z nich lub na rzecz wynajmującego lokal, jeżeli podmiot ten zapewni postępowanie z przyjętymi odpadami w sposób zgodny z ustawą.
Ewidencja w przypadku:
n wytwórcy odpadów powinna obejmować miejsce przeznaczenia odpadów,
n posiadacza odpadów prowadzącego przetwarzanie odpadów (działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów) obejmuje również sposoby gospodarowania odpadami oraz dane o ich pochodzeniu,
n posiadacza odpadów przekazującego odpady na składowisko oraz zarządzającego składowiskiem obejmuje dodatkowo podstawową charakterystykę oraz wyniki testów zgodności.
Ewidencję prowadzi się z zastosowaniem kart ewidencji i kart przekazania odpadów; można ją prowadzić w systemie teleinformatycznym, poświadczając dokumenty podpisem elektronicznym.
Ewidencja uproszczona
Ewidencję uproszczoną (w oparciu o karty przekazania) mogą prowadzić:
n prowadzący działalność wyłącznie w zakresie transportu odpadów, podmioty, które wytwarzają:
– odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie,
– odpady inne niż niebezpieczne niebędące odpadami komunalnymi do 5 Mg rocznie,
n władający powierzchnią ziemi, na której komunalne osady ściekowe są stosowane w celach, o których mowa w art. 96, ust. 1, pkt. 1-3 ustawy.
Wzory dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów zawiera Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów z dnia 8 grudnia 2010 r. (Dz. U. z 2010r. Nr 249, poz. 1673).
Wyłączenie z obowiązku sporządzania karty przekazania odpadu
Art. 69 ust. 4 Ustawy dopuszcza możliwość niesporządzenia karty przekazania odpadu, jeśli jeden z posiadaczy odpadów jest zwolniony z obowiązku prowadzenia ewidencji. Wyłączeniem tym objęci są:
n wytwórcy odpadów komunalnych;
n wytwórcy odpadów w postaci pojazdów wycofanych z eksploatacji (jeżeli zostały one przekazane do stacji demontażu lub prowadzącego punkt zbierania odpadów), osoby
fizyczne i jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami, które wykorzystują odpady na własne potrzeby;
n wytwórcy odpadów wymienionych w załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie rodzajów odpadów lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów, oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów (Dz.U. z 2001 r. Nr 152, poz. 1735);
n podmioty prowadzące działalność inną niż działalność gospodarcza w zakresie gospodarowania odpadami, które zbierają odpady opakowaniowe i odpady w postaci zużytych artykułów konsumpcyjnych, w tym zbieranie leków i opakowań po lekach przez apteki, przyjmowanie zużytych artykułów konsumpcyjnych w sklepach, systemy zbierania odpadów w szkołach, placówkach oświatowo-wychowawczych, urzędach i instytucjach (nieprofesjonalna działalność w zakresie zbierania odpadów).
Zbiorcze zestawienia danych
Posiadacz odpadów prowadzący ewidencję (również uproszczoną) odpadów jest obowiązany do sporządzenia na formularzu zbiorczego zestawienia danych o rodzajach i ilości odpadów, sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach służących do odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów (zgodnie art. 75, ust. 1 Ustawy o odpadach).
Zbiorcze zestawienie danych sporządza:
1) wytwórca obowiązany do prowadzenia ewidencji odpadów,
2) wytwórca komunalnych osadów ściekowych,
3) prowadzący działalność polegającą na gospodarowaniu odpadami (zbieranie, odzysk, unieszkodliwianie odpadów) z wyjątkiem prowadzącego odbieranie odpadów komunalnych,
4) prowadzący działalność polegającą na wydobywaniu odpadów ze składowiska odpadów lub ze zwałowiska odpadów,
5) prowadzący zakład przetwarzania, prowadzący strzępiarkę, prowadzący stację demontażu pojazdów.
Sporządzający jest obowiązany przekazać zestawienie marszałkowi województwa właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania, zbierania, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów w terminie do 15 marca za poprzedni rok kalendarzowy (np. do 15 marca 2013 za rok 2012).
Wzory dokumentów koniecznych do sporządzenia zestawień zbiorczych są zawarte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych (Dz. U. z 2010 r. Nr 249, poz. 1674).
Zmiany w zakresie obowiązków wytwórców odpadów
Wraz z wejściem w życie ustawy o odpadach nie jest już wymagane zgodnie z art. 231. 1 ustawy składanie:
n decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi,
n decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami,
n informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami.
Zapisy dotyczące wymogów uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów w instalacjach zostały przeniesione do ustawy Prawo ochrony środowiska (art. 180a, 181, 184), w której istnieje zapis, iż pozwolenie na wytwarzanie odpadów jest wymagane w przypadku wytwarzania odpadów:
n o masie powyżej 1 Mg rocznie – w przypadku odpadów niebezpiecznych,
n o masie powyżej 5000 Mg rocznie – w przypadku odpadów innych niż niebezpieczne.
Wytwórcy odpadów nieprowadzący instalacji obowiązani są do przekazania informacji o ilości i rodzaju wytwarzanych odpadów w postaci kart przekazania oraz ewidencji odpadów, jeżeli wytwarzają:
n odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie,
n powyżej 5 ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne.
Kary pieniężne za nieprzestrzeganie ustawy
Ustawa przewiduje następujące kary pieniężne za nieprzestrzeganie obowiązków ustawowych:
1) Zgodnie z art. 200, ust. 1 i 2:
„Jeżeli podmiot, wbrew obowiązkowi, o którym mowa w art. 76,
nie składa sprawozdania, podlega administracyjnej karze pieniężnej w wysokości 500 zł. Administracyjną karę pieniężną wymierza, w drodze decyzji, wojewódzki inspektor ochrony środowiska, określając termin przekazania sprawozdania, nie krótszy niż 14 dni, chyba że podmiot złożył sprawozdanie przed dniem wydania decyzji”.
W przypadku nieprzekazania sprawozdania w terminie określonym w decyzji wydanej na podstawie ust. 3 podmiot podlega administracyjnej karze pieniężnej w wysokości 2000 zł. Administracyjna kara pieniężna może być wymierzana wielokrotnie, z tym, że łączna wysokość kar za dany rok kalendarzowy nie może przekroczyć 8500 zł.
2) Zgodnie z art. 180:
„Kto wbrew obowiązkowi nie prowadzi ewidencji odpadów albo prowadzi tę ewidencję w sposób nieterminowy lub niezgodnie ze stanem rzeczywistym, podlega karze grzywny”
Orzekanie następuje na zasadach i w trybie określonych w Ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 ze zm.)
Podsumowanie
Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach wprowadziła zmiany w zakresie obowiązków wytwórców odpadów i gospodarowania odpadami Zmianie uległa ponadto wysokość kar pieniężnych za nieprzestrzeganie ustawy. Wraz z wejściem w życie ustawy o odpadach nie jest już wymagane zgodnie z art. 231 ust. 1 ustawy składanie: decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami oraz informacji o wytwarzanych odpadach i o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami. Do obowiązków wytwórców odpadów należy prowadzenie ewidencji pełnej bądź uproszczonej odpadów. Artykuł 69 ust. 4 ustawy dopuszcza możliwość niesporządzenia karty przekazania odpadu, jeśli jeden z posiadaczy odpadów jest zwolniony z obowiązku prowadzenia ewidencji. Ustawa wprowadza także udogodnienie w przypadku korzystania przez wytwórców odpadów ze wspólnego lokalu. W takich przypadkach dopuszcza się przeniesienie odpowiedzialności za wytworzone odpady na rzecz jednego z nich lub na rzecz wynajmującego lokal pod warunkiem przestrzegania zapisów ustawy.
Anna Słowińska
Ania.szczecin@interia.pl
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 o odpadach (Dz. U. 2013, poz. 21)
