Prezentacja wygłoszona na konferencji ăPaper and Board in Central and Eastern EuropeÓ przez Margaret Leach, dyrektor firmy Pyrabelisk będšcej organizatorem konferencji, została oparta na raporcie dotyczšcym papierów opakowaniowych i kartonów w Europie rodkowo-Wschodniej, który organizacja ta przygotowuje pod kštem produkcji, zmian możliwoci produkcyjnych, importu, eksportu oraz zużycia. Ponieważ jednak raport nie został jeszcze ukończony, zaprezentowane statystyki, szczególnie te dotyczšce roku 2004, sš nadal szacowane. Pod uwagę wzięte zostały tylko te papiernie, których wydajnoć wynosi co najmniej 20 ton.
W rejonie Europy rodkowo-Wschodniej istnieje pewna liczba fabryk wytwarzajšcych papiery i kartony używane w produkcji opakowań, które jednak majš bardzo małš wydajnoć lub wytwarzajš wyroby o bardzo niskiej jakoci albo też produkujš tylko okazjonalnie; czasem też dotyczš ich wszystkie z wyżej wymienionych elementów. Takie zakłady zostały w większoci pominięte w analizie.
Całkowita wydajnoć produkcyjna dla papierów opakowaniowych i kartonów w Europie rodkowo-Wschodniej wynosi około 4 milionów ton wytwarzanych przez prawie 40 fabryk. To daje redniš rocznš wydajnoć zaledwie powyżej 100 tys. ton na papiernię. Tylko 7 z tych fabryk osišga wydajnoć powyżej 200 tys. ton. Z wyjštkiem dwóch wszystkie sš w posiadaniu zachodnich inwestorów strategicznych.
To daje 30 fabryk o wydajnoci poniżej 100 tys. ton każda. Tak więc cały przemysł papieru opakowaniowego i kartonu w regionie charakteryzuje się względnie małymi fabrykami w porównaniu z Zachodem.
Istniejš oczywicie pewne plany rozwoju, które przyczyniš się do ogólnego wzrostu wydajnoci niektórych z tych papierni. Jednak ogólna struktura tego przemysłu nie ulegnie większym zmianom przez najbliższe 4 lata.
W czasie prezentacji trzy główne wyroby papiernicze: tektura falista, kartony i papier siarczanowy (typu kraft) zostały omówione osobno.
W czasie, gdy odbywała się konferencja, nie były jeszcze znane dane dotyczšce papieru etykietowego i do opakowań miękkich, więc nie zostały one zanalizowane.
Tektura falista należy do najpowszechniej produkowanych wyrobów papierniczych. Całkowita wydajnoć wynosi około 2,7 miliona ton.
Polska jest zdecydowanie największym producentem tektury falistej; jej produkcja to 35% tektury wytwarzanej w całym regionie. Pozostałe kraje o produkcji rocznej powyżej 200 tys. to Chorwacja, Czechy, Węgry i Rumunia, które łšcznie wytwarzajš 39%. Tak więc 5 państw realizuje trzy czwarte produkcji całego regionu.
Niewiele ponad 30% całej produkcji jest oparte na włóknie pierwotnym, tj. papiery siarczanowe i gofrowane. Produkcja gatunków z włókna pierwotnego w tej częci Europy jest zdominowana przez Polskę, której produkcja stanowi ponad połowę całoci.
Produkcja tektury falistej wyranie i doć równomiernie zwiększa się od 1997 roku i przewiduje się, że zostanie praktycznie podwojona do roku 2008.
Ogólny wzrost wyniósł 60% od 1997, z dalszym przewidywanym wzrostem 24% do 2008 Đ 7% rocznego wzrostu przez ostatnie 7 lat i nieznaczny spadek tempa wzrostu według obecnych planów rozwoju, do 5,5% rocznie przez następne 4 lata. Rozwój w kierunku zwiększenia mocy produkcyjnych napędzany jest głównie przez inwestorów z Zachodu. Kiedy w regionie 15 lat temu miały miejsce dramatyczne zmiany, zużycie włókna pierwotnego było względnie wysokie z powodu braku presji finansowej zwišzanej z wyborem surowców naturalnych oraz tej zwišzanej z ochronš rodowiska i zastosowaniem surowców wtórnych/recyklingiem. Od tego czasu przemysł tektury falistej uczynił wielki krok w kierunku stosowania materiałów pochodzenia odpadowego tam, gdzie tylko było to możliwe. Inwestycje w papierniach odzwierciedlajš tę tendencję Đ idš one w kierunku zwiększania mocy produkcyjnych wyrobów z materiałów odzyskanych/z recyklingu.
Wykorzystanie mocy produkcyjnych w regionie jest doć wysokie. Największe papiernie przeważnie osišgajš ponad 90% swojej maksymalnej wydajnoci. Wielu fabrykom udaje się nawet osišgnšć ponad 100% okrelonej maksymalnej wydajnoci (...).
Przyszłe plany inwestycyjne pozostajš skoncentrowane na gatunkach, których produkcja bazuje na surowcach z odzysku. Według oficjalnie ogłoszonych planów inwestycyjnych wydajnoć wzronie o ok. 500 tys. ton do roku 2008 w czterech fabrykach. Inwestycje stopniowo odeszły od wyłšcznie podnoszenia standardu istniejšcych maszyn i produktów i przeszły do znaczšcej poprawy jakoci, zmian w asortymencie oferowanych produktów oraz zwiększenia mocy produkcyjnych do maksimum. Nie doszło jednak jeszcze do znaczšcych instalacji nowych większych maszyn.
Zauważalna jest tendencja do stosowania surowców o wyższej jakoci do produkcji pudełek, nie znajduje to jednak jeszcze odzwierciedlenia w planach inwestycyjnych fabryk. Natomiast wiele drukarń opakowaniowych inwestuje już w maszyny szeciokolorowe pod kštem produkcji opakowań o wyższej jakoci.
Należy również pamiętać, iż nadal istniejš papiernie, szczególnie w południowo-wschodniej częci regionu, gdzie wprowadzono niewiele zmian modernizacyjnych lub nie wprowadzono ich w ogóle. Podczas gdy fabryki te nie sš być może konkurencyjne na skalę międzynarodowš, odgrywajš one znaczšcš rolę na rynkach lokalnych i subregionalnych. Istniejš pewne możliwoci, aby niektóre z nich zostały przejęte lub zmodernizowane.
Przewiduje się wzrost popytu na tekturę falistš o prawie 750 tys. ton do roku 2008. Co roku nadal informuje się o olbrzymiej liczbie nowych inwestycji w regionie. Wiele z tych inwestycji dotyczy sektora spożywczego i produktów konsumenckich Đ ważnych odbiorców pudełek z tektury falistej. Produkcję nadal przenosi się tu z Zachodu, głównie do państw w częci wschodniej. Wiele z tych fabryk rozwija się w regionalne centra produkcji dla Europy rodkowo-Wschodniej lub nawet dla całej Europy. Wszystkie te czynniki powodujš większe zapotrzebowanie na tekturę falistš, a w konsekwencji większe zapotrzebowanie na surowce do ich produkcji.
Do roku 2003 Europa rodkowo-Wschodnia miała nadwyżki produkcyjne w stosunku do popytu: od 50 tys. do 200 tys. ton nadprodukcji rocznie w okresie siedmioletnim.
W 2004 roku region popadł w deficyt produkcyjny ze zużyciem przewyższajšcym produkcję o 100 tys. ton.
Spodziewany jest wzrost deficytu produkcji do co najmniej 450 tys. ton do roku 2008, chyba że zaplanowane zostanš jakie znaczšce inwestycje. Niektóre z planowanych inwestycji nie zostanš poczynione aż do końca prognozowanego okresu, w zwišzku z czym ich skutki nie będš odczuwalne do roku 2008, tylko póniej.
Jest również możliwe, że prognozy dotyczšce popytu okażš się zaniżone. Pamiętajmy, że popyt wzrastał rednio o 12% rocznie przez ostatnie 2 lata. To oznaczałoby nawet większy deficyt niż przewidywany w niniejszej analizie.
Następnym punktem jest sytuacja popytu na papier siarczanowy. Na ostatniej konferencji niejakie kontrowersje wzbudziły sugestie, że pojawiły się pierwsze oznaki zmian sytuacji na lepsze w kwestii jego zużycia, wynikajšce z danych statystycznych, jak również z rozmów z producentami opakowań.
Jak już wspomniano, w tym regionie zaobserwowano istotne zmiany w zastosowaniu gatunków materiałów produkowanych z włókien pierwotnych i poczšwszy od wczesnych lat 90. ciężar przeniesiony został na gatunki bazujšce na surowcach z recyklingu.
Wzrost zużycia papieru siarczanowego został potwierdzony przez wstępnš analizę jego importu do Chorwacji, Czech, Węgier, Polski i Słowacji. Dane te wskazujš wzrost o 13% w 2003 i 17% w 2004 Đ dużo więcej w porównaniu z całkowitym wzrostem popytu na papier siarczanowy i gofrowany, chociaż i te liczby pozostajš raczej niewielkie. Wzrost ten powodowany jest bardziej przez wyższy popyt ze strony klientów z Zachodu, a mniej z powodu samej chęci poprawy jakoci.
Sytuacja w produkcji kartonu w regionie różni się znacznie od sytuacji w dziedzinie tektury falistej. Sš tylko 4 fabryki, które można uznać za specjalistyczne w dziedzinie produkcji kartonu: produkujš one karton zadowalajšcej jakoci i posiadajš moc produkcyjnš 500 tys. ton. Produkcja z tych papierni stanowiła ponad 85% produkcji kartonu w regionie w 2004 roku. Trzy z nich sš w rękach zachodnich inwestorów.
Istnieje wiele innych fabryk produkujšcych karton o niskiej jakoci, który stosowany jest w produkcji opakowań, ale nie sš one w żaden sposób konkurencyjne na rynkach międzynarodowych.
Wzrost produkcji w ostatnich siedmiu latach wyniósł w sumie rednio około 7% rocznie, ale zaczšł on postępować stanowczo i konsekwentnie dopiero w trzech ostatnich latach wraz z modernizacjš fabryk, które zostały przejęte przez Mayr Melnhof, i inwestycjami International Paper w Polsce. Przestoje na modernizacje miały tylko krótkoterminowy negatywny wpływ na wzrost. Produkcja wzrosła o prawie 100 tys. ton w samym roku 2004 dzięki większej wydajnoci, po modernizacji, szczególnie w fabrykach Mayr Melnhof w Bułgarii i Słowenii. Oczekuje się, że produkcja będzie wzrastała tylko trochę wolniej, o 6%, przez następne 4 lata.
Wykorzystanie mocy produkcyjnych wszystkich fabryk, szczególnie w Polsce, Serbii i Słowenii, jest wysokie. (Wydajnoć w Nikopolu w Bułgarii spadła z powodu przestoju zwišzanego z dalszymi pracami modernizacyjnymi).
To napędza dalsze inwestycje, które dadzš dodatkowe ponad 100 tys. ton mocy produkcyjnej w cišgu najbliższych 2 lat. Jak dotychczas inwestycje koncentrowały się na podnoszeniu wydajnoci do maksimum. W przeciwieństwie do sytuacji w dziedzinie tektury falistej, większoć fabryk pozostałych producentów, wytwarzajšcych karton o niskiej jakoci stosowany w produkcji opakowań, nie nadaje się tak naprawdę do modernizacji.
Popyt wzrastał o prawie 10% rocznie od 1997 roku; spodziewany jest dalszy wzrost w trochę wolniejszym tempie do roku 2008. To oznacza wzrost zużycia kartonu z zaledwie 400 tys. ton w 1997 do ponad miliona ton do roku 2008. Przewiduje się, iż popyt na karton będzie nadal silnie wzrastał z tych samych powodów, które podano dla tektur falistych.
W przeciwieństwie do tektury falistej, produkcja kartonu przez wiele lat pozostawała dużo niższa od zapotrzebowania i deficyt wzrósł z 88 tys. ton w 1997 do 250 tys. ton w 2004. Było to głównie skutkiem niedoboru produkcji kartonu wysokiej jakoci w regionie, na którš wprawdzie zwiększono nakłady inwestycyjne, jednak nie pozwoliło to na dotrzymanie kroku wzrostowi popytu. Przez następne 4 lata spodziewany jest wzrost popytu o 275 tys. ton, przy jednoczesnym obecnie planowanym wzrocie wydajnoci produkcyjnej o niewiele ponad 100 tys. ton, co w konsekwencji spowoduje dalszy wzrost deficytu.
Produkcja workowego papieru siarczanowego typu kraft wynosi około 700 tys. ton, jeli wliczymy w to produkcję papieru przewidzianego do długotrwałego przechowywania.
W regionie jest dziesięciu producentów, choć trzech z nich albo nie produkuje wcale, albo tylko okazjonalnie.
Liderami sš Polska i Czechy, a za nimi Bułgaria i Estonia. Produkcja z tych krajów stanowi 80% całej produkcji w regionie i zwiększyła się od 1997 roku, głównie w Bułgarii, Estonii i Czechach. Wzrost był raczej chaotyczny, głównie z powodu zmian stanu własnoci i przestojów zwišzanych z modernizacjš. Niektóre fabryki będš być może nadal zmieniać włacicieli, a to może spowalniać inwestycje aż do momentu, gdy sytuacja się wyklaruje.
Ogólny wzrost produkcji od 1997 wyniósł 16%, a dalsze 20% jest przewidywane do roku 2008.
Istniejšce fabryki zostały w większoci przypadków zmodernizowane w kierunku produkcji rozcišgliwych i odpornych na działanie wilgoci papierów siarczanowych. Jednakże produkcja gatunków wybielanych i powlekanych praktycznie nie istnieje. Producenci papieru siarczanowego w regionie ciężko walczyli o konkurencyjnoć na rynku. Wielu z nich prawie się wycofało i ograniczyło wyłšcznie do produkcji na potrzeby własnych procesów przetwórczych lub skoncentrowało się na innych gatunkach, w szczególnoci na tekturach falistych.
Bioršc pod uwagę te problemy, wykorzystanie mocy produkcyjnych pozostaje na doć wysokim poziomie.
Główny potencjał wzrostu ma PFS w Bułgarii, gdzie rozwišzanie obecnych problemów mogłoby dać dodatkowe 30 tys. ton, i Natron Hayat w Boni, zależnie od tego, czy nowy właciciel ponownie uruchomi tam maszynę. W sytuacji, kiedy największy popyt występuje na południowym wscho-dzie regionu, lokalizacja tych fabryk może pozwolić na dobre wykorzystanie dogodnej koniunktury. Podobno Horizon rozważa zakup nowej maszyny, która również produkowałaby papier siarczanowy.
Zużycie papieru workowego typu kraft w regionie jest o wiele niższe niż jego produkcja i przewidywany nadmiar; sšdzšc po obecnych tendencjach może wzrosnšć z 300 tys. do 350 tys. ton w 2008 roku. Fabryki workowego papieru siarczanowego eksportujš więc 60-90% produkcji. Papiernie na północy regionu eksportujš więcej na Zachód, podczas gdy te na południu eksportujš do Afryki, Azji i na Bliski Wschód.
Popyt w południowo-wschodniej częci regionu wzrasta nawet o 5% rocznie, ale faktyczne iloci sš nadal małe, a konkurencja twarda. Produkcja specjalistycznych suchych mieszanek budowlanych ronie w całym regionie. Również wzrost ăwielkiej sprzedaży detalicznejÓ (super- i hipermarkety) oraz rosnšca popularnoć takich hobby jak ogrodnictwo i majsterkowanie powodujš, że wzrasta popyt na worki na towary konsumpcyjne.
Przemysł produkcji worków z papieru siarczanowego w rodkowo-Wschodniej Europie boryka się również z konkurencjš z Segezha w Rosji, która ma poważne plany rozbudowy. Istnieje zapotrzebowanie na więcej gatunków o wyższej wartoci dodanej, ale sš również trudnoci z umotywowaniem wydatków inwestycyjnych na ten cel.
Podczas gdy każdy z tych trzech sektorów ma innš charakterystykę, istniejš pewne wspólne wštki w przemyle papieru opakowaniowego i kartonu oraz na ich rynkach zbytu w Europie rodkowo-Wschodniej:
Ľ Fabryki sš z reguły mniejsze niż ich zachodnia konkurencja. Inwestycje najprawdopodobniej nadal będš robione pod kštem podstawowych gatunków, aby sprostać zapotrzebowaniu rynków lokalnych i eksportować do państw na południowo-wschodniej granicy regionu, gdzie gatunki o wyższej wartoci dodanej sprowadzane sš z Zachodu i, do pewnego stopnia, z Rosji. Nie ma wystarczajšco dużych mocy produkcyjnych, aby sprostać regionalnemu zapotrzebowaniu na tektury faliste i kartony, a deficyt będzie wzrastał. Za kilka lat obecnie pracujšce maszyny osišgnš swojš maksymalnš moc produkcyjnš i potrzebne będš nowe, aby realizować zapotrzebowanie regionu, niezależnie od tego, czy zlokalizowane one będš w samym regionie, czy poza nim.
Ľ Istnieje niedobór gatunków o wysokiej wartoci dodanej produkowanych w regionie. Choć konsumpcja tych gatunków jest nadal niska, wzrasta ona wraz z mnożšcymi się zachodnimi inwestycjami w przemysł spożywczy i produkcję towarów konsumpcyjnych, które wymagajš materiałów opakowaniowych wyższej jakoci.
Ľ Popyt ze strony użytkowników opakowań będzie w przyszłoci bardziej zróżnicowany w całym regionie, zarówno co do iloci, jak i jakoci. Wzrost będzie większy w południowo-wschodniej częci regionu niż w częci zachodniej. Popyt na karton będzie nadal korzystał z rosnšcych wydatków konsumenckich. Popyt na tektury faliste również będzie czerpał zyski z tego faktu, jak również z rosnšcego popytu ze strony klientów przemysłowych, produkujšcych częci. Korzystne natomiast dla zapotrzebowania na workowy papier siarczanowy powinno okazać się rosnšce zapotrzebowanie na suche mieszanki do budownictwa i materiały do takich hobby jak majsterkowanie.
Ľ Miejmy nadzieję, że zmieni się jedna z cech charakterystycznych dla regionu: branże produkcji papieru i kartonu muszš być w tej chwili chyba jednymi z nielicznych, które nie poczyniły żadnych znaczšcych inwestycji w nowe moce produkcyjne ani w tworzenie całkowicie nowych fabryk. Nie istniejš żadne inne ważne sektory przetwórcze ani opakowaniowe, które można by scharakteryzować w ten sposób.
Tłumaczenie: Karol Kowalski
