Urzeczywistnienie pomysłu Iry Washingtona Rubla Đ budowa arkuszowej maszyny offsetowej w 1904 r. Đ to poczštek rozwoju technologii drukowania offsetowego, której setnš rocznicę obchodzilimy w ubiegłym roku.
Oprócz Rubla, Amerykanina rosyjskiego pochodzenia, na ten pomysł miał również wpać Caspar Hermann, Amerykanin niemieckiego pochodzenia Đ i to niezależnie.
Zbieg okolicznoci w drukarni Rubla
W amerykańskiej literaturze przedmiotu podkrela się, że Rubel na swój pomysł wpadł przypadkowo w niewielkiej drukarni litograficznej (lub litograficzno-cynkograficznej) w Rutherford w stanie New Jersey. Na podstawie zachowanych informacji z drukarni Rubla można pokusić się o przedstawienie takiego oto cišgu zdarzeń:
Đ podczas drukowania banknotów na doć twardym papierze z płaskiej formy drukowej pojawiły się trudnoci z dokładnym odbiciem rysunku farbowego;
Đ aby dokładniej przenieć rysunek na papier, napięto na cylinder dociskowy elastycznš tkaninę gumowanš i zabieg ten w pewnym stopniu poprawił jakoć druków;
Đ w owych latach na maszynach litograficznych i cynkograficznych arkusze papieru nakładano ręcznie. Jeli nie nałożono arkusza we właciwym czasie, rysunek, zamiast odbić się na papierze, odbijał się na tkaninie gumowanej cylindra dociskowego;
Đ z kolei po nałożeniu następnego arkusza rysunek z tkaniny odbijał się na jego spodniej stronie tworzšc... makulaturę;
Đ w czasie drukowania lub liczenia ewidencjonowanych arkuszy Rubel zauważył, że odwzorowanie rysunku z formy drukowej na spodzie makulaturowych arkuszy jest dokładniejsze niż na właciwych stronach arkuszy zadrukowanych bezporednio z formy.
Włanie ten interesujšcy splot zdarzeń nasunšł Irze Rublowi pomysł poredniego zadrukowywania papieru. Wymagało to oczywicie przebudowania maszyny, aby dodać do niej cylinder poredni, na którym można będzie napišć elastycznš, wulkanizowanš tkaninę gumowanš. Ów dodatkowy cylinder zwany jest potocznie cylindrem gumowym.
Pierwsza arkuszowa maszyna offsetowa
Rubel opracował założenia techniczne takiej arkuszowej maszyny drukujšcej porednio z formy drukowej płaskiej. Podstawę jej konstrukcji stanowiły trzy cylindry o jednakowej wielkoci: formowy, poredni i dociskowy. Ponieważ nakłady finansowe na budowę maszyny przekraczały jego możliwoci, zwišzał się z zamożnym włacicielem drukarni litograficznej w Chicago A. B. Sherwoodem. Utworzono Sherwood Syndicate, który na podstawie projektu Rubla zlecił budowę maszyny firmie Potter Printing Press Company w Plainfield w New Jersey. W efekcie w 1904 roku została zbudowana pierwsza arkuszowa maszyna (offsetowa), która zadrukowywała arkusze papieru porednio z formy drukowej płaskiej. Było to dziejowe wydarzenie w drukarstwie, które przyniosło poważne konsekwencje w przyszłoci.
Nie wnikajšc w szczegóły znanej już dzi powszechnie technologii drukowania wspomnijmy jedynie, że umożliwiła ona drukowanie nawet na szorstkich, tanich papierach czy kartonach Đ z mniejszym naciskiem i większš prędkociš. Maszynę Rubel nazwał Offset. Wyraz ten wywodzi się od angielskiego czasownika: to set off Đ odbijać.
Podróż Iry Rubla do Europy
Po sprawdzeniu maszyny w praktyce i upewnieniu się co do zalet technologii drukowania offsetowego Rubel udał się do Europy. Był przewiadczony, że tutaj jego konstrukcja wzbudzi większe zainteresowanie wród producentów maszyn aniżeli w USA. Europa, gdzie było wiele państw, dawała większe szanse znalezienia wykonawcy.
Aby zwrócić w Niemczech uwagę na udoskonalonš przez siebie technologię, podjšł starania o patent w Berlinie, mimo że był już posiadaczem patentów w innych krajach.
Kłopoty w Berlinie
W Berlinie pojawiły się pewne kłopoty, gdyż metoda drukowania poredniego Đ co prawda na blachach Đ była już znana. Dodajmy na marginesie, że pierwszy patent na zadrukowywanie porednie blach uzyskali Robert Borclay i Arthur Evans w 1875 roku w Anglii. Tłumaczy to zarazem, dlaczego w artykule używam wyrażenia: drukowanie czy zadrukowywanie papieru (zamiast: podłoży drukowych) jako domeny drukarstwa, poligrafii.
W tej sytuacji wynalazca w zgłoszeniu złożonym w Ce-sarskim Urzędzie Patentowym w Berlinie podkrelił nie fakt drukowania poredniego, ale zastosowania cylindra dociskowego o absolutnie gładkiej powierzchni. Tak więc dzi czytajšc zastrzeżenia patentu DRP nr 190454, który Rubel otrzymał 20 kwietnia 1906, trzeba technologii drukowania poredniego doszukiwać się między wierszami. W skróconym przekładzie opis patentu brzmi mniej więcej tak: Zastrzega się proces drukowania polegajšcy na przenoszeniu rysunku farbowego z formy drukowej płaskiej na papier leżšcy na ătwardym i nieustępliwymÓ cylindrze dociskowym o ăabsolutnie gładkiej powierzchniÓ. Opis zawiera nieakcentowane dopowiedzenie: za porednictwem elastycznego materiału.
Ostatnia podróż Rubla
Nie mogšc w Niemczech znaleć producentów dla swojej maszyny Rubel udał się do Anglii, od dawna słynšcej ze stalownictwa i z budowy maszyn. Podczas wizyty w firmie George Mann & Co. w Londynie spotkał się z jej głównym konstruktorem, który szczęliwym trafem już wczeniej miał sposobnoć zapoznania się z jego maszynš i z zaletami tej technologii drukowania. Krótko mówišc, po zaaprobowaniu projektu Iry Washingtona Rubla firma George Mann & Co. została pierwszš w Europie fabrykš maszyn budujšcš arkuszowe maszyny offsetowe.
W póniejszych latach zastrzeżenia patentowe Rubla bywały często naruszane, być może dlatego, że w 1908 roku konstruktor zmarł nagle po rocznym pobycie w Anglii.
Caspar Hermann Đ pionier technologii drukowania offsetowego
Caspar Hermann (1871-1934), Niemiec z pochodzenia, z zawodu kamieniodrukarz, pracował w małej drukarni litograficznej w amerykańskim Baltimore. W czasie poszukiwań sposobu polepszenia jakoci druków również on miał podobno wpać na pomysł poredniego drukowania na papierze z płaskiej formy drukowej, i to w tym samym czasie co Rubel. W niemieckich publikacjach czytamy, że starał się opatentować w USA drukowanie porednie z płaskich form drukowych już w 1903(?) roku, ale jego wniosek o patent został odrzucony.
W każdym razie w grudniu 1904 roku złożył on firmie Harris Automatic Press Company z Niles w stanie Ohio propozycję przebudowania arkuszowej maszyny typograficznej na arkuszowš maszynę offsetowš.
Niemiecka fabryka maszyn w Zweibrcken przebudowała póniej arkuszowš maszynę typograficznš Harris na arkuszowš maszynę offsetowš trójcylindrowš, którš nazwano Triumph.
Powrót Hermanna do Niemiec
Nie mogšc w USA zrealizować swoich planów budowy maszyn drukujšcych porednio, a zwłaszcza zwojowej maszyny offsetowej, Hermann powrócił w maju 1907 roku do Niemiec. Złożył wniosek o patent na zwojowš maszynę offsetowš i uzyskał go 5 listopada 1908 roku (patent nr 203 612).
Ponieważ sam patent nie wzbudził większego zainteresowania wród producentów maszyn, umiecił w niemieckich dziennikach ogłoszenia, przez które poszukiwał partnerów do budowy zaprojektowanej maszyny. Ciekawostkš może być to, że na te ogłoszenia odpowiedział jedynie Ernst Herrmann, właciciel firmy Felix Bttcher w Lipsku.
Pierwsza zwojowa maszyna offsetowa
Starania Hermanna wreszcie przyniosły skutek. Fabryka maszyn Vomag w Plauen zbudowała w 1912 roku prototyp pierwszej zwojowej maszyny offsetowej o nazwie Universal. Była to czterocylindrowa maszyna drukujšca dwustronnie (1+1), w której dwa cylindry porednie (zwane gumowymi) jednoczenie pełniły funkcję cylindrów dociskowych.
Aby nie przekroczyć ram tego artykułu, podkrelę w zakończeniu jedynie, że Caspar Hermann, który zmarł 26 lat póniej niż Rubel, zdołał zdobyć jeszcze kilka patentów. Trudno się więc dziwić, że to włanie Caspara Hermanna uważa się za pioniera technologii drukowania offsetowego w Europie Đ zwłaszcza w Niemczech. Ale mówišc o stuleciu technologii drukowania offsetowego, nie można zapominać o dokonaniach Iry Washingtona Rubla!
Literatura:
1. Stanisław Radomski Technologia drukowania offsetowego, Wyd. CZSP, 1980.
2. Albin Engelmann, Karl Schwend Der Offsetdruck, Otto Blersch Stuttgart, 1962.
3. Hundertjahre Offsetdruck, Heidelberg, 2004.
