Terminem potocznym „poligrafia kościelna” określane są drukarnie – na ogół bardzo dobrze wyposażone – powstałe przy zgromadzeniach zakonnych na potrzeby prowadzonych przez te zgromadzenia wydawnictw. Jednakże zdecydowana większość z nich świadczy też usługi na zewnątrz, których udział sięga niekiedy 90% ogółu ich produkcji. Stanowią więc istotny element pejzażu polskiej poligrafii.
Nasze starania zmierzające do przedstawienia swoistej panoramy tych drukarń zostały uwieńczone dość miernym rezultatem, ponieważ – jak się okazało – środowisko to jest raczej niechętne prezentowaniu się na łamach fachowego czasopisma (na prośbę o informacje odpowiedziały zaledwie 4 drukarnie). Chętnie natomiast zakłady takie prezentują się wraz z wydawnictwami podczas targów książki w Warszawie czy Krakowie, gdzie można szczegółowo zapoznać się z ich ofertą.
Często poszczególne drukarnie specjalizują się w określonym asortymencie produkcji lub rodzaju świadczonych usług.
Przegląd drukarń „kościelnych” rozpoczynamy od Warszawy, gdzie mieści się jedna z najstarszych katolickich oficyn wydawniczych w Polsce – Wydawnictwo Sióstr Loretanek, którego początki sięgają końca lat dwudziestych ubiegłego wieku. Od pierwszych dni istnienia oficyna ta wydająca czasopisma religijne posiada własną drukarnię – chyba jedyną w kraju zatrudniającą wyłącznie kobiety, czyli siostry zakonne; od lat kieruje nią Siostra Andrzeja. Drukarnia, nieustannie unowocześniana, dysponuje też dobrze wyposażonym studiem DTP, a klientom zewnętrznym świadczy szeroki zakres usług introligatorskich wraz z oprawą twardą.
Podwarszawskie Ząbki to siedziba wydawnictwa i drukarni Apostolicum. Ich początki datują się na rok 1972, kiedy to rozpoczęto wznoszenie budynków poświęconych w 1974 r. przez kardynała Stefana Wyszyńskiego. Nowa drukarnia stanowiła wówczas integralną część wydawnictwa Pallottinum z Poznania; drukowano w niej mniejsze pozycje, głównie czasopisma, kalendarze, ulotki i broszury. Wraz ze wzrostem potencjału zakładu uzyskał on w 1984 r. nazwę Pallottinum II.
W obliczu nowych zadań Polską Prowincję Księży Pallotynów przekształcono w 1993 roku w dwie: Prowincję Chrystusa Króla z siedzibą w Warszawie i Prowincję Zwiastowania Pańskiego z siedzibą w Poznaniu. Podzielono również wydawnictwo: w Poznaniu pozostało Pallottinum, a w Ząbkach powstało nowe pod nazwą Apostolicum. Obecnie dysponuje ono nowoczesną drukarnią i studiem graficznym. W ramach przygotowania do druku wykonywane są tu: projekty graficzne, skanowanie, skład, proofing cyfrowy, naświetlanie w systemie CtP. Prace mogą być przesyłane drogą elektroniczną (FTP) bądź dostarczane na CD, DVD i innych nośnikach. Druk offsetowy odbywa się na 4 maszynach arkuszowych Heidelberga (5-, 4- i 2-kolorowych) na papierach o gramaturze od 40 g/m2 (tzw. papier biblijny) do 300 g/m2. Introligatornia jest wyposażona w gilotyny Polar, złamywarki Heidelberg Stahlfolder (od A7 do B1), linie do oprawy zeszytowej i bezszwowej Müller Martini oraz linię do oprawy twardej.
Drukarnia współpracuje z kilkudziesięcioma wydawnictwami i firmami wykonując książki, czasopisma, biuletyny, foldery, kalendarze, pocztówki i plakaty.
W pobliżu Warszawy, w Niepokalanowie mieszczą się też Drukarnia i Wydawnictwo Ojców Franciszkanów.
Poznań to siedziba Drukarni i Księgarni Św. Wojciecha, której tradycje sięgają roku 1895. W skład kompleksu wchodzi też wydawnictwo wydające zarówno literaturę religijną, jak i świecką.
W Krakowie działa Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, które – prócz pozycji związanych z religią – rozpoczęło również edycję dzieł Henryka Sienkiewicza w nowej szacie graficznej. Drukarnia wydawnictwa przyjmuje zlecenia na druk książek (także w oprawie twardej), broszur, akcydensów oraz wykonuje nadruki na obrazkach i pocztówkach.
Inna krakowska oficyna zakonna dysponująca własną drukarnią to działające od kilkunastu lat Wydawnictwo Księży Sercanów DEHON publikujące książki i czasopisma religijne, a także przygotowujące do druku kilka periodyków naukowych. Drukowane są tu również akcydensy (broszury, plakaty, kalendarze i wizytówki). Księża sercanie oferują usługi poligraficzne w zakresie risografii, kolorowego druku cyfrowego i szycia broszurowego.
Z dala od metropolii, w Pelplinie, funkcjonuje powszechnie znane na rynku – nie tylko polskim – Wydawnictwo Bernardinum, którego drukarnia kieruje się dewizą: „Jesteśmy spadkobiercami Gutenberga, solidnymi jak jego, przechowywane w pelplińskim muzeum, dzieło”. Jej produkcja obejmuje książki (w tym niskonakładowe), akcydensy, czasopisma i faksymile, z których Bernardinum słynie. Wyposażenie przygotowalni stanowią: naświetlarka termiczna PlateRite 4300 S firmy Screen z RIP-em Harlequin, wywoływarka CtP 85, system do odbitek próbnych Matchprint TM ProofPro 2610 oraz oprogramowanie impozycyjne firmy ACC HSH. Druk offsetowy wykonywany jest na maszynach Shinohara (75 IV i 75VH) oraz Heidelberg (Speedmaster 72 ZP i Sormz), a cyfrowy na urządzeniach Océ: VarioPrint 2100 i CPS 800. W introligatorni pracują złamywarki Shoei Star – Spt 56 D i Stahl 78 KM, krajarka Polar 115, trójnóż Wohlenberg A 43, linia do oprawy miękkiej Müller Martini i do oprawy broszurowej Polygraph LBW.
W roku 2007 drukarnia Wydawnictwa Bernardinum wykonała 2013 zleceń (w tym 370 własnych), a w br. 1180 zleceń (w tym 248 własnych).
W odległej Górnej Grupie mieści się Drukarnia Księży Werbistów (wydawnictwo Verbinum ma siedzibę w Warszawie). W Polsce księża werbiści działają od 1923 r.; wtedy też powstały wydawnictwo i drukarnia. Obecnie zakład dysponuje maszynami offsetowymi: 4-kolorową Roland 700 i 5-kolorową KBA Performa 74 z wieżą lakierującą, suszeniem podczerwienią i przedłużonym wykładaniem. Rozbudowana introligatornia jest wyposażona w linię do oprawy broszurowej Ehlermann i do oprawy zeszytowej Müller Martini, złamywarki Stahl i MBO, krajarki Seypa, dwa trójnoże Wohlenberg; znajduje się tu też urządzenie do pakowania w folię termokurczliwą. Zlecenia własne stanowią jedynie ok. 10% produkcji drukarni; wykonuje ona m.in. podręczniki dla wydawnictwa Nowa Era i kolorowe czasopisma z tzw. wyższej półki na papierze kredowanym. Drukuje także albumy, kalendarze i akcydensy reklamowe. Zakład posiada certyfikaty ISO 9001: 2001 oraz ISO 14001.
Nietypowy profil ma Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu – wydawnictwo specjalizuje się w produkcji dla dzieci. Drukarnia jest zakładem dziełowym wykonującym książki w oprawie broszurowej, zeszytowej i twardej, ale także składanki, gry, puzzle i inne nietypowe zlecenia, również niskonakładowe w technice druku cyfrowego. Oprócz druku na własne potrzeby realizuje także prace dla klientów z zewnątrz, m.in. dla wydawnictw: PWN, Grupy Edukacyjnej MAC, Wolters Kluwers, Difin, PAX, Wydawnictw KUL oraz WSIiZ. Posiada też własną pracownię graficzną.
Wprzygotowalni pracuje system CtP ECRM Mako B1, a na park maszynowy składają się głównie maszyny Heidelberga (5-kolorowa SM 102, 4-kolorowa SM 74 i dwie 2-kolorowe ZP 102) oraz jeden Romayor.
Zestaw do druku cyfrowego stanowią dwa urządzenia Xeroksa: Nuvera 100 oraz DC 3535.
W skład wyposażenia introligatorni wchodzą: krajarki Wohlenberg i Polar, złamywarki Heidelberg B1 KH78 i MBO B1, linia zbierająco-szyjąca Müller Martini Valore, zbieraczka Brehmer, dwie oklejarki MM Amigo, linia do oprawy twardej Kolbusa oraz zestaw do oprawy twardej ręcznej, trójnóż Wohlenberg, foliarka Mugda, sztanca Heidelberg, niciarki Heidelberg i Brehmer, prasa do puzzli Schone CIE oraz tunel do zgrzewania.
Najbliższe plany drukarni dotyczą pozyskania środków unijnych z przeznaczeniem na budowę nowego obiektu oraz zakup nowych maszyn drukujących i automatycznych linii do oprawy broszurowej i twardej.
Jak widać z tego krótkiego przeglądu, drukarnie „kościelne” inwestują uwzględniając najnowsze technologie: elektroniczne systemy przesyłania prac do druku, programy do cyfrowej impozycji i proofingu, CtP, druk cyfrowy, automatyczne linie opraw. Takie są wymagania wolnego rynku, na którym konkurują one – skutecznie – ze „świecką” poligrafią. Czy ich udział w rynku będzie wzrastał?
Opracowanie: IZ
