Współzawodnictwo emitentów papierów wartociowych z fałszerzami trwa od momentu wykształcenia się pienišdza jako rodka płatniczego. Pierwsi nie ustajš w poszukiwaniu nowych, efektywniejszych zabezpieczeń, podczas gdy drudzy wykorzystujš każdš lukę produkcyjnš, technicznš czy prawnš, aby wprowadzić w obieg jak najwięcej falsyfikatów.
Pierwszym wprowadzonym zabezpieczeniem papieru banknotowego był w końcu XVII w. znak wodny. Kolorowe włókna pojawiły się w papierze w drugiej połowie XIX w., a w latach siedemdziesištych XX w. pasek zabez-pieczajšcy popularnie zwany nitkš. Okrelenie ănitkaÓ uznano za nieprawidłowe, gdyż nitka ma przekrój okršgły, a pasek płaski. Obecnie jest to bardzo popularne zabezpieczenie Đ stosuje je około 60 państw. Oprócz zabezpieczeń znajdujšcych się w papierze spotyka się również zabezpieczenia wynikajšce z zastosowanych technik drukowania, farb i dodatkowe.
Pod koniec lat 80. można było zaobserwować znaczny wzrost iloci fałszywych banknotów będšcych w obiegu. Było to spowodowane powszechnš dostępnociš sprzętu komputerowego, skanerów, kolorowych drukarek i kopiarek oraz ich coraz lepszš jakociš reprodukcyjnš.
Wynikiem poszukiwań nowych zabezpieczeń sš znaki zmienne optycznie (OVD). Hologramy i kinegramy to zabezpieczenia nowej generacji, których nie można wiernie odtworzyć za pomocš skanera czy kserografu. Występujšca w nich gra wiateł i zmieniajšcy się obraz uniemożliwiajš ich podrobienie również za pomocš technik drukarskich oraz fotograficznych. Tym samym proces fałszowania jest bardziej skomplikowany, wymaga dodatkowych nakładów pieniężnych i technicznych.
Zabezpieczenie to jest adresowane do potencjalnego użytkownika, łatwe w odbiorze (nawet przy słabym owietleniu), przeznaczone do szybkiej weryfikacji autentycznoci bez dodatkowych urzšdzeń specjalistycznych. Znaki zmienne optycznie zabezpieczajš nie tylko banknoty, ale i paszporty, wizy, prawa jazdy, dokumenty identyfikacyjne oraz towary markowe. W zależnoci od potrzeb sš przystosowywane do różnego rodzaju podłoży (papier, plastik).
Hologramy ze względu na technikę wykonania matrycy pierwotnej można podzielić na:
Ľ hologram tęczowy płaski (2D) Đ płaski obraz o tęczowo zmieniajšcych się kolorach przy pochylaniu go góra-dół. Brak zmian kolorystycznych przy pochylaniu na boki;
Ľ hologram płasko-przestrzenny (2D/3D) Đ płaski obraz o tęczowo zmieniajšcych się kolorach. Przy pochylaniu góra-dół elementy obrazu widoczne sš w co najmniej dwóch płaszczyznach tworzšcych perspektywicznš głębię;
Ľ hologram tęczowy przestrzenny (3D) Đ hologram tęczowy obiektu trójwymiarowego wykonanego w skali 1:1. Ze względu na wysokie koszty wykonania i niskš wartoć zabezpieczajšcš rzadko jest stosowany (karta Master Visa);
Ľ stereogram tęczowy Đ animowany, tęczowy obraz trójwymiarowy z możliwociš zmian wielkoci obiektu. Efekt ten uzyskuje się poprzez hologram promocyjno-reklamowy;
Ľ kompozycja siatek dyfrakcyjnych (grating elements) Đ kompozycje graficzne wypełnione siatkami dyfrakcyjnymi uginajšcymi wiatło padajšce w różnych kierunkach. Obraz jest kontrastowy, dobrze widoczny w każdych warunkach. Technologia powszechnie stosowana;
Ľ hologram siatkowo-kropkowy (dot-matrix) Đ składa się z pikseli tworzšcych siatki dyfrakcyjne o jednakowych, okršgłych lub kwadratowych kształtach, o rozdzielczoci 100-400 dpi. Wykonywany jest technikš nawietlania laserowego. Technologia jest doć nowa, ale szeroko stosowana;
Ľ hologram kinematyczny (kinematic effect) Đ oglšdany pod różnym kštem obraz w sposób płynny zmienia kształt, wielkoć oraz swoje położenie. Składa się z odpowiednio ułożonych obszarów będšcych siatkami dyfrakcyjnymi bšd strukturami holograficznymi. Rozdzielczoć graficzna dochodzi do 1600 dpi. Stosowany do zabezpieczeń dokumentów wartociowych;
Ľ Kine Max Đ będšcy uogólnieniem elementów kinematycznych składa się z pikseli, które sš hologramami syntetycznymi. Rozdzielczoć wynosi do 4000 dpi. Tak duża rozdzielczoć pozwala na wprowadzenie różnego typu elementów utajonych Đ mikrodruków, giloszy, innych. Opracowany przez polskich naukowców ma zastosowanie do zabezpieczania dokumentów.
Bank Australii jako pierwszy zastosował hologram na banknocie 10-dolarowym emisji okolicznociowej. W elemencie przezroczystym wprasowano dwustronny hologram z portretem kpt. J. Cooka. Na awersie widoczny jest jego lewy, a na rewersie prawy profil (fot. 1).
Pierwsze zastosowane hologramy okazały się niepraktyczne, gdyż przy zgięciach łamały się i cierały. Obecnie hologramy zabezpieczajš polimerowe banknoty m.in. Indonezji i Chin (fot. 2) oraz papierowe. Mogš być w formie paska Đ banknot Ugandy (fot. 3) lub owalu Đ banknot Wielkiej Brytanii (fot. 4) bšd wieloboku Đ wyższe nominały euro (fot. 5).
Innš formš znaku zmiennego optycznie jest kinegram.
Został stworzony w 1985 roku przez firmę Landis&Gys współpracujšcš ze Swiss National Bank i Orell Fssli (szwajcarska drukarnia banknotów). Jest wynikiem poszukiwań nowych
zabezpieczeń utrudniajšcych skanowanie i kserowanie dokumentów. Kinegram oparty jest Đ podobnie jak hologram Đ na zjawisku dyfrakcji wiatła. Dynamiczny optyczny efekt ruchu uzyskuje się poprzez tworzenie różnych układów pršżków.
Powstały obraz nazywany jest obrazem interferencyjnym, utworzonym przez nakładanie się dwóch lub więcej wišzek wiatła w tym samym obszarze. Przy zmianie ułożenia kinegramu następuje wyrana zmiana koloru oraz płynny, w cile okrelonym kierunku, ruch elementów, np. gilosza. Gilosz kinegramowy staje się ożywiony. Częć obrazu znika, ale staje się widoczny sšsiedni. Ruch może być liniowy, rotacyjny, radialny oraz trójwymiarowy. Każdy element powierzchni może rozpraszać wiatło o cile okrelonej długoci fali. Kinegram daje efekty o dużej jasnoci i kontracie, dzięki czemu jest doskonale widoczny nawet przy słabym owietleniu. W strukturze kinegramu mogš się znajdować elementy utajone weryfikowane za pomocš odpowiednich urzšdzeń.
Kinegram zabezpieczał banknoty Austrii Đ 5000 szylingów, a obecnie w formie paska znajduje się na niższych nominałach euro (fot. 6) oraz w banknotach Finlandii i Szwajcarii (fot. 7).
Znaki zmienne optycznie znajdujš się na banknotach około 20 państw. Na 70% banknotów zabezpieczonych występujš one w formie paska. Dodatkowym utrudnieniem dla fałszerzy jest nadruk wykonany na znaku np. banknotu Tanzanii (fot. 8), wkomponowanie hologramu lub kinegramu w elementy wykonane farbš fluorescencyjnš Đ banknot Haiti (fot. 9).
O popularnoci znaków zmiennych optycznie wiadczš wyniki ankiety, w której wzięło udział 60 osób z wyższym wykształceniem. W odpowiedzi na pytanie o najbardziej weryfikowane zabezpieczenia w polskich banknotach znalazły się:
Ľ znak wodny Đ 53% ankietowanych,
Ľ wypukłoć druku Đ 42%,
Ľ kolorystyka i grafika Đ 39%,
Ľ pasek Đ 28%,
Ľ faktura papieru Đ 16%,
Ľ hologram Đ 14%.
Jak widać, potwierdza się opinia producentów, iż hologram jest łatwy w odbiorze i do zapamiętania. Pomimo iż w polskich banknotach znajduje się on na jednym banknocie i to o najwyższym nominale 200 zł, niebędšcym w powszechnym użytkowaniu, jest weryfikowany aż przez 14% ankietowanych.
Fałszerze starajš się uautentycznić falsyfikaty wykonujšc imitację hologramu. Pierwsze atrapy hologramu znacznie odbiegały jakociš wykonania od oryginalnego. Zauważalna była zmiana koloru, ale była ona niezgodna z autentycznš, ponieważ nie ma możliwoci stworzenia identycznej matrycy i tym samym przebieg barw tęczy powstałych wskutek załamania wiatła w obrazie holograficznym będzie inny. Brakowało również zmiany obrazu, a w przypadku falsyfikatów euro nie było perforacji (fot. 10).
W obiegu pojawiły się falsyfikaty euro, w których na hologramie występuje już zmiana rysunku; oczywicie nie jest ona tak wyrana jak w oryginale (fot. 11.) Nasuwa się pytanie, czy znaki zmienne optycznie jako zabezpieczenie papierów wartociowych wytrzymajš próbę czasu?
Literatura: www.holografia.com
